Bezorgd om zorg: Theatermakery Het Eenzame Westen ontleedt de pijnpunten van vergrijzing

Bezorgd om zorg: Theatermakery Het Eenzame Westen ontleedt de pijnpunten van vergrijzing

Theatermakery Het Eenzame Westen, ‘Grysde’ 4 out of 5 stars

Vlaanderen vergrijst. En nergens is die vergrijzing zo voelbaar als aan de kust. Talloze senioren wijken uit naar de badsteden om er hun laatste jaren te slijten. Gevolg? Eenzaamheid, onvoldoende zorgpersoneel, socio-economische verschraling van de poldergebieden. Daar plaatsen politici van kustgemeenten maar wat graag luxueus vastgoed (en dubieuze aanbestedingen) tegenover. Want achter schone schijn kunnen complexe problemen weggemoffeld worden, toch?

Theatermakery Het Eenzame Westen, het West-Vlaamse collectief dat zich sinds ‘Zwins’ heeft gespecialiseerd in documentair theater, zet dit maatschappelijk al te stiefmoederlijk behandelde onderwerp terecht hoog op de agenda. Aan de hand van interviews met bewoners uit de polders, aangespoelde tweede verblijvers en alle belanghebbenden daartussenin, schreef Tom Ternest een theatertekst die de pijnpunten van de vergrijzing feilloos disseceert.

Voor wie nog nooit iets van Het Eenzame Westen gezien heeft: het is een collectief dat van de humoristische hyperbool haar handelsmerk gemaakt heeft. Tom Ternest, die zich de voorbije jaren tot artistiek aanvoerder van dit ensemble ontpopt heeft, zet mensen op de bühne waarmee jong en oud zich kunnen identificeren, en wel omdat het sympathieke archetypes zijn, waarin iedereen flarden van de realiteit herkent.

Hoewel geïnspireerd op reële getuigenissen, instrumenteert Ternest de mogelijkheden van het theatermedium om tot personages te komen die samenvallen met een specifiek idee. Zo staat de hulpverleenster symbool voor de penibele tekorten in de zorgsector, die de kwaliteit en de menselijkheid stelselmatig uithollen. In schril contrast plaatst Ternest een ondernemer die in elke nood een financiële deugd meent te onderscheiden. Zijn personeel moet vooral efficiënt, flexibel en goedkoop zijn, terwijl de cliënten – zogenaamde Zilverlingen, want dat klinkt sexy – stroop om de baard gesmeerd krijgen in de hoop dat ze een bijkomend abonnement afsluiten.

Is dit de wereld vandaag? Nee. En toch slaat Ternest nagels met koppen, want als ouderenzorg aan de private sector wordt uitbesteed, dan wordt winstbejag allicht een leidend principe. Dat goedkoop en hoog-technologisch lijnrecht tegenover de ethiek van het zorgen staan, maakt Ternest op even onthutsende als hilarische wijze duidelijk. Als er geen tijd meer is voor een babbel met de verzorgende, als samen tafelen alleen nog maar kan via een scherm en als de vanuit verre oorden geïmporteerde zorgpoes op batterijen de oplossing wordt voor isolement, welke waarde en welke waardigheid kleeft er dan nog aan het leven als bejaarde?

Gezwind laverend tussen aanklacht en komedie, timmert Ternest een rake dystopie bij elkaar, waarbij hij het publiek met de glimlach een geweten schopt. Als dit toekomstbeeld absoluut niet is wat we willen, wordt het dan niet hoog tijd om collectief andere keuzes te gaan maken? Hoe duidelijk ook de ontleding van de diverse problemen (waarbij Ternest niet nalaat om ook vooroordelen op de arbeidsmarkt en belangenvermenging van politieke mandatarissen op de korrel te nemen), het is niet aan kunst om zich expliciet ideologisch uit te spreken. Dat laat Het Eenzame Westen dan ook na, door het publiek zelf zijn conclusies te laten trekken.

Ondertussen heeft de zaal genoten van alweer een opvoering in een uniek dialect – deze keer het Zeebrugs – op een uitzonderlijke locatie. Wat eens een visrestaurant was, is inmiddels gestript tot een bouwval met zicht op de haven. Het achterland bloedt dood, maar de fonkelende lichtjes op het deinende water verraden de nabijheid van de kust als embleem voor welzijn en welvaart. Niemand heeft dat beter begrepen dan roofkapitalist Hans, ravissant neergezet door Ternest zelf. Hij is een gewetenloos ondernemer die in zijn cliënten geen mensen ziet, maar een verdienmodel zonder meer.

Verder zet Warre Borgmans in de hoedanigheid van een naar de kust uitgeweken stedeling een verrukkelijke vertolking neer, in het sappigste Antwerps denkbaar. Zijn zoon, die af en toe inbelt om zich nog maar eens onder gemaakte afspraken uit te muizen, wordt bovendien gespeeld door Dimitri Leue. Het duo dat indertijd ‘Het Lortcher-syndroom’ tot onsterfelijk Vlaams toneel verhief, tekent ook deze keer voor een ware masterclass. Het plezier en het vakmanschap spatten van hun vertolkingen af, in wat alweer een rake observatie is van nog een ander facet van vergrijzing. Met name dat mensen zich uitgerangeerd voelen, en dat zorgverstrekkers hierin een even perverse als helende rol kan spelen.

Alsof het contrapuntisch verweven van deze verhaallijnen nog niet ingenieus genoeg is, verweeft Ternest ook de lotgevallen van een zogenaamd ‘sociaal geval’ doorheen de opvoering. Dankzij een wettelijke verordening dat ook sociale huisvesting in nieuwbouwprojecten voorzien dient te worden, krijgt deze vrouw een kans op een betere leefomgeving. Het hele opzet spreekt evenwel haar voornaamste wensen tegen: vrij zijn, zich verbonden voelen, zichzelf mogen zijn. Haar einde is een ultieme daad van zelfbevestiging – een tragisch-poëtisch orgelpunt voor een dijk van een voorstelling.

De overblijvende Zilverlingen, tot vermaak van de zaal op video vastgelegd, lijken er evenwel niet om te malen. Want hoera, zij hebben een namaakpoes om te beroeren, en een fitnesscoach die weggelopen lijkt uit een tandpastareclame! Hoera? Als iedereen oud wil worden, maar niemand het wil zijn, dan laat ‘Grysde’ zien hoe dat komt. Met aan volkstoneel schatplichtig metier, met vernuft verhaald en virtuoos meanderend  tussen kolder en kritiek: zelden beroert theater dat zo lichtvoetig aanvoelt zoveel snaren tegelijk…

Gezien in Seafront (Zeebrugge) op 23/01/2025.
Copyright foto: Carlo Verfaille

Related Images: