De babbelkous van de kosmos: Damiaan De Schrijver reïncarneert Arthur Schopenhauer

De babbelkous van de kosmos: Damiaan De Schrijver reïncarneert Arthur Schopenhauer

Het Zuidelijk Toneel & Stefaan Van Brabandt, ‘Schopenhauer’ 3 out of 5 stars

Het leven een verschrikking, de dood een bevrijding: allicht is dat de meest kernachtige manier om de filosofie van Arthur Schopenhauer samen te vatten. Klinkt dat morbide? Nou en of! Nederlandse bloemlezingen van zijn werk, met titels als ‘Er is geen vrouw die deugt’, ‘De kunst van het beledigen’ en ‘De wereld een hel’, lijken te onderschrijven dat de filosoof zich wentelend in pessimisme door de dagen sleepte. Wie Schopenhauer leest, stelt dat beeld evenwel voorzichtig bij. Het bestaan verketteren en de onvermijdelijke eindigheid van elk leven omarmen, maakt de existentie paradoxaal genoeg vrij en de beleving van het leven puur. In de context van talloze religieuze dogma’s, die in Schopenhauers tijd het maatschappelijk denken domineerden, is ‘s mans filosofie kortom even donker als licht, even neerslachtig als vrolijk.

Dat Stefaan Van Brabandt in zijn inmiddels befaamde theaterreeks over roemruchte filosofen niet om Schopenhauer heen kon, is evident. Nog steeds is de Duitse filosoof een icoon, die zelf aan de wieg stond van de mythische status die rond zijn figuur en zijn oeuvre zijn blijven hangen. Onverminderd laaien de debatten omtrent de kwaliteit van zijn werk hoog op. Was hij een authentiek denker die wars van de sociale conventies van zijn tijd een tegelijk radicale en revolutionaire visie ontwikkelde? Anderen weerspreken dat, door Schopenhauer te betichten van stennismakerij, waarbij zijn oeuvre zogezegd al te makkelijk putte uit Oosterse filosofie en het principieel innemen van een controversieel standpunt. Die aanhoudende ambiguïteit capteren in een tekst die simultaan inzicht biedt in zowel de biografie als de psychologie van de man achter het alles afwijzende masker: een sinecure is het niet. Toch slaagt Van Brabandt er in een genuanceerd en vooral onverwacht aandoenlijk beeld van de man te schetsen, mede dankzij vertolker Damiaan De Schrijver.

De keuze voor De Schrijver hoeft niemand te verbazen. Als er de voorbije decennia een Vlaamse theaterreus was die immer monkelend en fulminerend over de bühne heeft gestuiterd, dan was hij het. Ook naar deze vertolking neemt De Schrijver zijn eigengereide, quasi onbehouwen stijl mee. Hoewel hij de spreekwoordelijke vierde wand geregeld opzoekt, valt hij deze keer nauwelijks uit zijn rol – nochtans een stokpaardje van hem als speler. Jammer is evenwel dat De Schrijver, ondanks de gevorderde speelreeks, niet zelden naar zijn tekst moet zoeken. Dat past nauwelijks bij het idee van Schopenhauer als zelfverklaard genie, als man met een onbetwistbaar wereldbeeld, als figuur die naar eigen zeggen het wereldraadsel had ontrafeld. Het levert een wisselvallig eerste luik van de voorstelling op, alsof De Schrijver moeilijk op dreef geraakt.

Mooi is echter hoezeer Van Brabandt de attitude van Schopenhauer laat transformeren doorheen het laatste deel, wanneer De Schrijver aanbelandt bij de laatste levensjaren. Ineens blijkt de doorgaans voor zwartgallig versleten theorie bijzonder bruikbaar voor de wereld vandaag. Vanuit de hem typerende retoriek die courant sociaal gedrag verwerpt, ontvouwt zich namelijk een pleidooi voor eenzaam kunnen zijn, voor genoeg hebben aan zichzelf, voor het afwijzen van macht en status, en voor mededogen. De laatste zinnen zijn niet toevallig gewijd aan de natuur en aan andere levende wezens, waarvoor Schopenhauer vanuit een gedeelde lotsbestemming ontzettend veel compassie opbrengt. ‘Wees lief’, zo luidt het finale credo. Want als het leven inderdaad een desastreuze vergissing is, laat ons dan tenminste elkaars lijden lenigen.

Het is een onverhoeds fragiele slotgedachte, geflankeerd door een uitgekleed decor dat perfect Schopenhauers interieur zou kunnen zijn: rechts het obligate tafeltje met sterke en minder sterke dranken, links een luster die, hoewel zonder te zijn opgehangen, toch een schijnsel voortbrengt. Een uitgelezen allegorie voor Schopenhauers filosofie, die weigerde te voldoen aan de geplogenheden van de toen heersende intellectuele elite, maar vanuit haar ongezouten eerlijkheid en haar oprechte intuïtieve verhouding ten aanzien van alle existentie toch een lichtend baken blijkt voor het hier en nu…

Gezien in CC Kruispunt (Diksmuide) op 16/01/2025.
Copyright foto: Koen Broos

Related Images: