Bedwelmend proza van Stefan Hertmans
Stefan Hertmans, ‘Dius’ 
‘Dius’ van Stefan Hertmans (73) brengt het verhaal van een docent kunsttheorie en een student die elkaar hebben gevonden. Ze heten respectievelijk Anton en Dius. Twee naar het ware leven getekende personages, die naar een andere tijd verlangen. Een roman over vriendschap, kunst, amoureuze perikelen en dood.
Dius Prati, hoe tot de verbeelding zo’n naam ook klinkt, heet in werkelijkheid Egidius De Blaeser. Zoon van een schoenmaker, in de jaren zestig geboren in Heist-aan-Zee. Zijn biologische vader, een Siciliaan, verdween met de noorderzon. Dius is een jongen met kunstzinnige ambities. Een kunstenaar in spe die niet in een vakje valt onder te brengen.
Een virtuoos die tekent, schildert, beeldhouwt en zelfs schrijft. In tegenstelling tot zijn generatiegenoten heeft hij lak aan nagenoeg alles wat op de Gentse academie wordt onderwezen. Wel volgt hij er enkele lessen kunsttheorie van Anton, een docent die belangstelling voor hem heeft. Het begin van een jarenlange, niet voor de hand liggende, vriendschap. Een docent die zich op sleeptouw laat nemen door een student.
‘Ik staarde verbluft naar de jongeman, die met een mengeling van bravoure en verlegenheid, vechtend om zijn waardigheid te herwinnen, de vingertoppen tegen elkaar bracht en me met een afwachtende blik aankeek.’
Kunstenaars zijn met dezelfde problematiek bezig
Ergens in Ganzevliet, een dorp in de weidse polders, heeft Dius een atelier waar hij Anton – hij is volop bezig met zijn proefschrift – een werkplek aanbiedt. Moeilijke woorden vallen tussen beiden niet. Ze begrijpen elkaar volkomen. Hun vriendschap is zo hecht dat Anton zijn vriendin Nouka in de steek laat, zelfs zijn geheime afspraakjes met Lys, een aantrekkelijke fotografe, ervoor laat schieten. Hij is volledig in de ban van Dius, die zich heeft afgekeerd van alles wat met moderne en hedendaagse kunst heeft te maken.
Het doet docent kunsttheorie Anton concluderen dat kunstenaars door de eeuwen heen altijd met dezelfde problematiek bezig zijn.
Of ze nu Giotto of Francis Bacon heten, ze doen niets anders dan elke zinnelijke waarneming van de wereld in een andere geestelijke vorm vatten. Een visie die Dius deelt en Anton duidelijk wordt tijdens een bezoek aan kleine kerk in de duinen, waar ze in de ban zijn van een replica van het wereldberoemde beeld van de Heilige Cecilia dat zich in de Santa Cecilia-basiliek in Trastevere in Rome bevindt. Na haar terechtstelling in de derde eeuw werd ze er in een graftombe gelegd. Toen die in 1600 werd geopend bleek haar lichaam nog volmaakt en onaangetast. Een dergelijk beeld wil Dius maken, zijn ultieme droom. Het beeld symboliseert bovendien hun verhouding.
‘Ik had het gevoel dat Dius mij met zijn argeloze opgaan in dit beeld een les leerde, een ervaring die bij mij, door alle academische weetjes over kunt, allang was ondergesneeuwd onder het scepticisme van mijn professionele betweterigheid.’
Filosofische gesprekken in de polders
Het laat zich dan ook raden dat er hoogspanning in de lucht hangt als Dius oog in oog komt te staan met kunstpaus Jan Chapot, die in de academie de eindwerken van de studenten komt beoordelen. Hij laat zich niet van de wijs brengen, waarna Chapot hem een fascistische klootzak noemt en woedend afdruipt. Gevolg: Dius krijgt van hem geen quotering. Wat maakt het uiteindelijk nog allemaal uit? Er zijn de eindeloze wandelingen door de polders, goed voor filosofische gesprekken, waarbij Anton zich weer docent voelt, tot hij door Dius tot de orde wordt geroepen. Hij neemt het hem allerminst kwalijk. Elke vorm van hiërarchie tussen beiden is allang zoek.
‘Ik dacht aan wat ik niet wist over hem, voelde warmte wanneer ik naar zijn donkere, mooie handen keek, liep zwijgend naast hem op.’
Meubels maken op bestelling
Opvallend ijverige handen die van materie houden. Of hij nu schildert of beeldhouwt, bij alles staat de materie voorop. Hoe origineel zijn oeuvre ook is bij leven kent hij geen succes. Zijn werk verlaat het atelier immers niet uit. Eenmaal getrouwd verkast hij naar Italië, waar hij meubels op bestelling maakt en er noodlottige jaren beleeft. Een samenloop van omstandigheden zorgt er uiteindelijk voor dat hij na zijn dood beroemd wordt en zijn werken tegen onwaarschijnlijk hoge prijzen worden verkocht.
Met ‘Dius’ laat Hermans de lezer genieten van alles wat voor schoonheid en ontroering staat. Hij laat je via Anton – de verteller – savoureren van kunst, of introduceert namen die je nooit meer loslaten. Er is evenwel veel meer: met meesterlijke pen geschreven natuurbeschrijvingen, klassieke muziek die op het juiste moment te horen valt, amoureuze belevenissen, én onverwachte dramatische gebeurtenissen. Kortom, ‘Dius’ is een aangrijpende leeservaring van een schrijver die maar blijft verbazen. Leesplezier verzekerd.
