De strijd tegen seksisme en grensoverschrijdend gedrag gaat verder
Sofie Avery, ‘Over de schreef : macht en grenzen aan de universiteit’ 
Onderzoekster en activiste Sofie Avery, verbonden aan de Universiteit Antwerpen (UA) en Universiteit Gent (UG), trekt met een nieuwe, via uitgeverij Letterwerk verschenen publicatie weer maar eens aan de alarmbel. Haar doel : seksisme en grensoverschrijdend gedrag onverminderd blijven aanklagen. Met daarin ruimte voor “betere, meer genuanceerde verhalen”. Daarbij hoort ergens ook het doorprikken van bepaalde aannames en heersende mythes.
Kennisonrecht als uitgangspunt
Avery stelt in haar boek en onderzoek scherp op de relationele dynamiek tussen universiteit, docent en student. Hoe die gedefinieerd en begrensd is. Vanuit wettelijk standpunt blijkt dat niet altijd even duidelijk. Het gebekvecht rond begrippen is in dat opzicht veelzeggend. Wat ergens ook duidelijk maakt hoe zij de lezer (m/v/x) ook een taal probeert mee te geven door stil te staan bij definities, begrippen en bij concepten afkomstig uit filosofie en sociale wetenschappen. Begrippen en concepten zoals onder meer ‘kennisonrecht’, interpretatie-, getuigenis- en bijdrageonrecht.
Die termen en begrippen heldert ze op, door er ook deels op fictie, deels op waarheid gestutte cases en concrete situaties bij te gaan betrekken.
Verschillende verhalen, verschillende perspectieven
Met ‘kennisonrecht’ als uitgangspunt bespreekt zij zo heel verschillende narratieven met betrekking tot seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zoals het ‘standaardverhaal’ dat wel degelijk bestaat – intuïtief duikt in termen van seksueel grensoverschrijdend gedrag al snel de aanname van een rijpere, ervaren docent als dader als die van een jonger, vrouwelijk slachtoffer op. Al toont Avery ook dat het lang niet altijd over standaardverhalen gaat. En dat élk verhaal in soms heel verschillende opzichten uniek en bijzonder is.
Avery stelt in haar onderzoek vast dat net ‘niet-standaard slachtoffers’ (lees: studenten en docenten uit minderheidsgroepen) opmerkelijk veel vaker kans lopen om met seksueel grensoverschrijdend gedrag in aanraking te komen. Bovendien geldt ook de omkering van het ‘standaardverhaal’. Mannen zijn dus zeker niet altijd ‘dader’, maar kunnen dus evengoed ook slachtoffer van grensoverschrijdend gedrag zijn.
Daarmee doorprikt Avery een van de vele lang heersende aannames en mythes. Daarmee wordt meteen ook duidelijk hoe bijzonder nuttig en relevant de informatie / kennis die Avery de lezer (m/v/x) aanreikt is.
Avery spoort met haar boek de lezer aan om verder door te denken over macht, grenzen en ethiek. In eerste instantie richt zij zich daarbij op instellingen zoals hogescholen en universiteiten, maar evengoed gaat het ook om een veel breder maatschappelijk fenomeen.
Een eenduidige en heldere begrenzing ligt moeilijk
Avery wijst in haar publicatie op de definitiemacht van hogescholen of universiteiten. In verregaande mate kunnen zij zélf de definitie van seksueel grensoverschrijdend gedrag en hoe zij ermee omgaan, definiëren. Online geven zij vooral de boodschap dat grenzen op het vlak van seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag heel fluïde zijn. Daarmee geven zij indirect aan dat zij zich er geen weg mee weten. De grenzen zijn fluïde, het ene geval is zeker het andere niet. Maar een eenduidige, heldere en voor iedereen duidelijke begrenzing voor instelling/docenten/studenten ontbreekt vooralsnog.
Een vast richtsnoer ligt misschien niet voor de hand, maar toch blijkt het gewoon noodzakelijk. Het is misschien wel de kernvraag van Avery’s boek en onderzoek, want : wanneer gaat een instelling dan wel docent of student ‘over de schreef’ ?
Daarnaast is het ook zo dat er bij hogescholen en universiteiten niet enkel sprake is van prestatiedruk. Ook is er opvallend vaak stilwijgend een zwijgcultuur geïnstalleerd. In het onderwijs wordt immers enorm veel geld gepompt. Niemand wil graag de pretbederver (‘killjoy’) zijn (m/v/x) die de instelling, hogeschool/universiteit, bedrijf,.. , aan de schandpaal nagelt en zo voor een stevige portie reputatieschade zorgt. De remedie ervoor is zoals filosofe Sarah Ahmed het stelt de volgende : “when you expose a problem, you pose a problem”.
Het doorbreken van een zwijgcultuur
Dus: de zwijgcultuur blijven problematiseren en het zwijgen over seksisme of seksueel grensoverschrijdend gedrag nooit ofte nimmer aanvaarden. De realiteit leert ook dat net door het niet willen luisteren, dan wel door het negeren of door het minimaliseren van ervaringen van seksisme of seksueel grensoverschrijdend gedrag veel ‘klagers’ jammer genoeg een einde aan hun soms best veelbelovende academische carrière maken. Een enorm potentieel – denk: immens gevulde bibliotheken aan kennis, geraakt op die manier gewoon verloren. Dat is niets minder dan tragisch, in eerste instantie voor de ‘klager’ (niet zelden dus een student uit minderheidsgroep), maar bij uitbreiding is dat gegeven minstens zo tragisch voor de instelling (hogeschool/universiteit) die als kernopdracht heeft om wetenschap, kennis(overdracht) en dialoog als heilige principes te huldigen, als dat het effect heeft op de hele maatschappij.
Aanzet tot kritische reflectie
Dat alles noopt op zijn minst tot kritische reflectie op de huidige gang van zaken. Als Avery’s publicatie en onderzoek iets duidelijk maakt dan misschien wel het cruciale idee dat onze kijk op daders en slachtoffers ondanks alles helaas nog stééds verkeerd zit. Avery wijst er immers onder meer op hoe ontzettend snél we geneigd zijn een individueel/publiek oordeel te vellen met betrekking tot seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag. En dat we dat soms, beter om niet te zeggen per definitie, echt beter niet doen.
Seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag blijven hoedanook best moeilijke en complexe onderwerpen. Dus ja, het standaardverhaal bestaat, maar het is echt zeker niet het énige verhaal. En nee, niet iedere dader is per definitie direct een monster dat per definitie opgesloten en gecanceld dient te worden. Het vat misschien wel ergens de kern van dit voluit naar nuance zoekende boek. ‘Over de schreef’ is dan ook het prototype boek dat je met een soms heel andere, meer genuanceerde blik naar een maatschappelijke problematiek doet kijken, erover doet denken en vooral heel anders doet handelen. Het biedt informatie en kennis als wetenschappelijk onderzoek en laat het vervolg daarvan dan ook helemaal aan het oordeel van de lezer (m/v/x) over.
Tezelfdertijd leert Avery’s onderzoek dat er inzake seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag helaas al te veel onder het oppervlak verborgen blijft. Daarom ook blijft het gewoon noodzakelijk om dezelfde boodschap te blijven brengen, desnoods nog maar eens te herhalen, wat Avery met deze kleine, handige, maar vooral ook relevante en uiterst waardevolle publicatie ook doet. Zo verwijst ze niet enkel naar filosofen zoals Sara Ahmed of Amia Srinivasan, maar ook naar praktische en handige tools, zoals onder meer het vlaggensysteem dat Sensoa ontwikkelde.
