Polsslag: Vermeersch beschrijft de hartslag van vreedzaam verzet
Peter Vermeersch, ‘Polsslag : hoe één popsong Oost-Europa hoop geeft’ 
In ‘Polsslag : hoe één popsong Oost-Europa hoop geeft’ richt Peter Vermeersch, professor internationale politiek aan de KU Leuven, zijn aandacht op Belarus tijdens de coronapandemie – een periode waarin het land het toneel werd van massale protesten tegen het autoritaire regime van Aleksandr Loekasjenko. Waar in West-Europa vooral het virus het publieke leven domineerde, voltrok zich in Belarus bijna geruisloos een volksbeweging die internationaal relatief onderbelicht bleef.
Een doedelzak, een lied, en de polsslag van hoop
De directe aanleiding was de frauduleuze presidentsverkiezing van 2020. Svetlana Tichanovskaja stelde zich kandidaat nadat haar man, een criticus van het regime en presidentskandidaat, gevangen werd gezet. Hoewel onafhankelijke waarnemers aangeven dat Tichanovskaja de meerderheid van de stemmen behaalde, claimde Loekasjenko een overwinning van 80%. De bevolking reageerde niet met geweld, maar met symbolische daden van verzet: bloemen, optochten en muziek.
De muziek van Irdorath
Een van de sprekendste voorbeelden is het optreden van de folkband Irdorath, die op straat het Sovjet-protestlied ‘Peremen’ (‘Veranderingen’) uitvoerde op doedelzakken. Het nummer, oorspronkelijk geschreven en uitgevoerd door Viktor Tsjoi, frontman van de legendarische Sovjetrockband Kino, groeide in de jaren 1980 uit tot een cultureel symbool van verzet en verlangen naar verandering in de nadagen van de Sovjet-Unie. Decennia later krijgt het lied een nieuwe lading wanneer Irdorath het inzet tijdens de Belarussische protesten. De bandleden werden kort daarop gearresteerd en tot twee jaar werkkamp veroordeeld. Na hun vrijlating zocht Vermeersch hen opnieuw op. Via deze en andere getuigenissen reconstrueert hij de recente geschiedenis van Belarus en onderzoekt hij de rol van cultuur in een onderdrukt maatschappelijk klimaat.
Verzet, kunst en hoop
Vermeersch verweeft academisch werk met persoonlijke ervaringen. Zo zien we zowel in zijn academische artikels als in het boek verwijzingen naar Darja Siamcuk, beter bekend als Cemra, wat Belarussisch is voor ‘duisternis’. Haar werk uitgevoerd in rood en wit – de kleuren van de Belarussische vlag – maar ook de kleuren van huid en bloed – tonen een lichamelijk verhaal van verlies en strijd. Deze visuele verhalen sluiten naadloos aan bij Vermeersch’ centrale thema van verzet, kunst en hoop.
Protest voor democratie
‘Polsslag : hoe één popsong Oost-Europa hoop geeft’ is een voorbeeld van literaire non-fictie waarin de auteur een persoonlijke invalshoek combineert met politieke en historische analyse. De stijl is ingetogen, maar betrokken, en doet denken aan het werk van auteurs als David Van Reybrouck. Vermeersch vermijdt retoriek en brengt in plaats daarvan met zorgvuldige observaties en gesprekken een complex maatschappelijk proces in kaart. Zijn centrale focus ligt op de vraag hoe burgers in een autoritair systeem hoop behouden en uitdrukking geven aan hun dromen en idealen, zelfs wanneer het risico op repressie groot is.
