Coetzee en Dimópulos verhelderen de complexiteit van taal en vertalen
J.M. Coetzee & Mariana Dimópulos, ‘Spreken in tongen: over talen en vertalen’ 
Na een lichtjes teleurstellende herziening van Olive Schreiners’ magnum opus verschijnt nu via uitgeverij Cossee ‘Spreken in tongen: over talen en vertalen’. Daarin wisselen de veelgelauwerde, uit Kaapstad afkomstige, tweevoudig Booker Prize winnende schrijver J.M. Coetzee en de uit Buenos Aires (Argentië) afkomstige vertaler Mariana Dimópulos op bevattelijke, maar intense wijze allerhande gedachten rond de (ver)taalpraktijk.
Reflectie op angelsaksische dominantie
Aanleiding voor de uitgave van dit nieuwe werkstuk is ‘De Pool’, een oorspronkelijk in het Engels geschreven roman. Coetzee opteerde om eerst (en enkel) de Spaanse vertaling ervan uit te geven, zodat die vertaling dan als bronversie voor eventuele verdere vertalingen kon gelden. Een bijzondere, en bovenal best onverwachte zet waarmee hij de sterke Angelsaksische dominantie in de literatuur wil aankaarten. Het gegeven komt natuurlijk ook aan bod in ‘Spreken in tongen’ waarbij beide auteurs mee willen geven dat de Angelsaksische teneur in de letteren in verregaande mate auteurs uit zowel Noord als Zuid wegdrukt.
Het recent verschenen ‘Spreken in tongen’ is een intrigerend verslag waarin twee verschillende auteurs/vertalers zich buigen over wat taal al dan niet mag of kan doen. Het gesprek dat beide auteurs aangaan is overigens, op een paar kleinere verwijzingen naar figuren als Walter Benjamin of een deconstructivist als Jacques Derrida na, best helder, leesbaar en toegankelijk. Centraal in het gesprek staat de praktijk van het schrijven en vertalen, met taal als cultureel en politiek fenomeen. Waarbij de auteurs het bijvoorbeeld ook hebben over moeder- en vadertalen en het ingewikkelde proces van taalverwerving.
Complexe taalkundige kwesties
Beide auteurs bevragen elkaar en leggen elkaar moeilijkere, soms netelige vragen en kwesties voor, zoals bijvoorbeeld de vraag of een vertaler altijd trouw moet blijven aan een brontekst. Wat met het opgroeien in een meertalige wereld? Is het zinvol om de factor gender uit het spreken en schrijven te pogen neutraliseren? Kan een vertaler de kloof van cultuurverschillen dichten? Hoe verwerft een kind taal? Dergelijke vragen vormen de basis voor een best scherpzinnig gesprek waarin de persoonlijke achtergrond van beide auteurs fraai doorschemert. “Schrijven is een ding, vertalen iets anders”, laat Maria Dimópulos bijvoorbeeld in het boek optekenen. Terwijl in respons op haar vraag of de rol van het Spaans in Argentinië ergens te vergelijken is met het Engels in Zuid-Afrika Coetzee stelt : “een cohort kinderen zoals ikzelf viel tussen wal en schip en voelde zich evenmin thuis tussen de nationalistische meerderheid van Afrikaners als tussen de plotseling machteloze Engelstalige minderheid”.
Taal als middel tot onderwerping en onderdrukking
Dit kleine, maar inhoudelijk fascinerende boek bevat verschillende discussiepunten. Alleen al met vraag “Moest een vertaling per se een secundaire status hebben, de status van een imitatie (een onvolmaakte imitatie) van een uniek origineel?’ ben je als lezer eigenlijk best even zoet. Net zoals in het hoofdstuk ‘geslacht en gender’ duidelijk wordt hoe ontzettend lastig de praktijk van het vertalen soms kan zijn. Om maar een enkel voorbeeld aan te halen : hoe bepaal je (vanuit het Spaans naar het Engels) bijvoorbeeld de afstand die tussen twee actoren bestaat? In het Spaans wordt die afstand taalkundig gemarkeerd, zoals in ‘[Tu] estás bienvenido’ of [Usted] está bienvenido’. Maar in het Engels bestaat een dergelijke afstandsbepaling niet, daar is de gangbare uitdrukking ‘you are welcome’, zonder echt uitgesproken bepaling van wie ‘you’ is.
Het maakt inzichtelijk hoe ‘Spreken in tongen’ zowel fascineert als verheldering brengt. Beide auteurs gaan diep in op taalkundige problemen, al brengen ze finaal vooral de boodschap dat taal niet enkel complex is (soms ook in ethisch opzicht), maar daarnaast ook een middel tot onderwerping en onderdrukking kan zijn.
