Julian Barnes blijkt zowel openhartig als onstandvastig
Julian Barnes, ‘Voortschrijdend inzicht’ 
Met ‘Voortschrijdend inzicht’ bundelt de Britse schrijver Julian Barnes (°1946) een aantal kortere, wat oudere essays die hij enkele jaren terug schreef en voorlas op het BBC radioprogramma ‘The essay’. Centraal daarin is de visie dat ideeën en overtuigingen soms erg wankel kunnen zijn. Barnes vertrekt vanuit een enkele, ogenschijnlijk triviale zinsnede (‘ik ben van gedachten veranderd’) om via een reeks breder uitwaaierende overpeinzingen die grote onstandvastigheid op verschillende vlakken (politiek, taal, maatschappij,..) te gaan onderzoeken.
Vooruitgang door nieuwe ideeën
Mensen en ideeën veranderen nu eenmaal, zo zegt onze intuïtie. Net zoals we soms tot de vaststelling komen dat de overtuigingen die we in een zeker verleden misschien ooit als een heilige en universele waarheid zagen, dat plots niet meer blijken te zijn. Een welbepaald idee wordt door niet altijd even duidelijke redenen plotsklaps voor een heel ander idee verruild. Waarbij de aanname ook steevast is dat het nieuwere idee per definitie vooruitgang behelst. En dat we er dus sterker en meer volwassen door worden. Of zoals Barnes het in zijn nieuwste boek stelt:
‘Nooit denken we: ach, ik ben van gedachten veranderd en nu heb ik een mindere of minder plausibele kijk op de kwestie dan eerst, en misschien ook wel een naïevere of een sentimentelere. We vinden dat van gedachten veranderen altijd een verbetering is, dat het onze kijk op het bestaan en de andere mensen waarachtiger maakt’.
Van gedachten veranderen
Barnes komt in de opgetekende essays tot de vaststelling dat hij lang niet zo standvastig is geweest dan hij over zichzelf meende te denken. Typerend is bijvoorbeeld hoe de Britse schrijver aangeeft dat hij erg lange tijd heel weinig affiniteit had voor het oeuvre van Georges Simenon, terwijl de Belgische schrijver in een relatief korte tijdsspanne wel plots een van Barnes’ favoriete schrijvers geworden is. Op een gegeven moment neemt hij een van de eerste werken van Simenon er weer even bij, waardoor zijn hele idee over de auteur en zijn oeuvre plots veranderde.
Eenzelfde ervaring heeft de Britse schrijver ook op het vlak van politieke kwesties. Wanneer Barnes bijvoorbeeld zijn eigen stemgedrag overloopt komt hij tot de vaststelling dat doorheen de jaren hij voor zowat alle verschillende partijen (Labour, Conservatives, Liberals, etc) heeft gestemd. Ondanks zijn wispelturige en erg wisselende stemgedrag is hij wel blijven vasthouden aan het idee dat zijn eigen politieke overtuigingen standvastig gebleven zijn.
Taal als benadering
Een van de meest opmerkelijke passages in deze opvallend strak beteugelde bundel is die over taal. Doorheen de jaren komt Barnes zo onder meer tot de overweging dat taal slechts een benadering is. Daarmee wil de Britse auteur echter niet gezegd hebben dat taal tot in het oneindige soepel, flexibel en kneedbaar is. Zo is er wat lichte kritiek met een kwinkslag ten aanzien van zijn schrijvende collega Ian McEwan. Al zegt het beeld waarmee hij het stukje over taal eindigt ook best veel:
“Taal is een golfbeweging, gelijk een oceaan, en het individu dat op het strand met een protestbordje staat te zwaaien wordt onherroepelijk overspoeld door een ware tsunami… hmm – ’tsunami’. Laat ik daar maar niet over beginnen.”
Mooi is ook hoe Barnes, inmiddels een flink eind in de zeventig, toewerkt naar een slotbeschouwing, waarbij hij dus allerminst graag toegeeft dat ook hij slechts ‘zeewier is dat op de getijdengolven meedeint’. Hij wijst er bijvoorbeeld op dat mensen zichzelf maar al te graag als consequent zien, terwijl die illusie helaas niet altijd met de werkelijkheid overeenstemt.
Al is die werkelijkheid misschien niet altijd even begrijpbaar. Zo laat Barnes onder meer optekenen dat we merendeels ‘stuntelende amateurs in een grotendeels ondoorgrondelijk professioneel universum’ zijn. ‘Voortschrijdend inzicht’ kan beschouwd worden als een hartverwarmende uitnodiging tot een wat meer soepele en flexibele omgang met ideeën. Toch stelt de essaybundel ergens wat teleur, in die zin dat je er erg goed de filosofische bespiegelingen van een stilaan ouder wordende schrijver in leest. Barnes kijkt achteruit en maakt openhartig een stand van zaken op. We zijn alvast benieuwd wat de toekomst voor de Britse auteur nog in petto heeft.
