Orwells pleidooien voor een eerlijk leven
George Orwell, ‘Waarom ik schrijf’ 
‘1984’ (1948) en ‘Dierenboerderij’ (1945): soms lijkt het alsof George Orwell (1928-1950) slechts twee boeken schreef. Toch zijn werken als ‘Saluut aan Catalonië’ (1938) of ‘Happend naar lucht’ (1939) even goed essentiële lectuur voor wie iets wil begrijpen over hoe ideologieën ingrijpen in het dagelijks leven van burgers.
De grondstof waarmee de Brit zijn romans boetseerde, is terug te vinden in de essaybundel ‘Waarom ik schrijf’. Het is een bonte verzameling van verhalende essays. Onderwerpen variëren van prentbriefkaarten, over het nuttigen van een ideaal kopje thee tot reflecties over de wisselwerking tussen politiek en burgers.
Wat daarbij opvalt is de eenvoudige, steeds oprecht aanvoelende taal van Orwell. Hier is een man aan het woord die al schrijvende probeert te begrijpen wat er rond hem gebeurt, zoals oorlogstaferelen. Tussen ’40 en ’41 werd Londen door de Luftwaffe geregeld heftig gebombardeerd. In ‘England Your England’ levert dit bij Orwell de volgende kristalheldere bespiegeling op:
Terwijl ik dit schrijf vliegen hoogst geciviliseerde menselijke wezens over en proberen mij te doden.
Ze voelen geen vijandigheid jegens mij persoonlijk en evenmin voel ik vijandigheid jegens hen. Ze ‘doen slechts hun plicht’, zoals dat heet.
Nergens gaat Orwell zich te buiten aan emotionele oprispingen, steeds probeert hij te achterhalen wat de ingrediënten van een fatsoenlijk leven kunnen zijn. Een bestaan waarin de burger zich gedraagt als een politiek betrokken persoon zonder partij.
Het vereist een continue strijd om te zien wat er vlak voor je neus gebeurt. Wat hierbij kan helpen is het bijhouden van een dagboek (…) Anders is het heel goed mogelijk dat als een bepaalde absurde overtuiging door gebeurtenissen of ontwikkelingen onderuit wordt gehaald, je simpelweg vergeet dat je die ooit gekoesterd hebt.
Een andere Orwell is te vinden in ‘Herinneringen aan de boekwinkel’. Het is een tekst die bij momenten doet denken aan de Herman Brusselmans van ‘De man die werk vond’ (1985). Donkere en bijtende humor, de humor van een overlever.
‘Over de pad’ toont hem op zijn lichtvoetigst en is een illustratie van Orwells levensdrift:
Hoe dikwijls heb ik naar het paren van de padden staan kijken (…) Zolang je niet echt ziek bent, honger lijdt, bang bent (…) is de lente nog steeds de lente. (…) leugens stromen uit de luidsprekers, maar de aarde draait nog altijd om de zon en hoe intens de dictators en de bureaucraten het proces ook afkeuren, ze kunnen het niet verhinderen.
‘1984’ mag dan te boek staan als een roman die synoniem staat voor een maatschappij die kreunt onder permanente bewaking, het is ook een liefdesroman. Een aspect dat te vaak onder de mat wordt geschoven.
‘Waarom ik schrijf’ is een bewijs van de frisheid van Orwells proza. Een boek om in te blijven lezen doorheen de jaren. Misschien nog meer dan zijn roemruchte romans.
