Patrick Dassen laat ons opnieuw kennismaken met het andere Duitsland
Patrick Dassen, ‘De Weimarrepubliek 1918-1933’ 
In George Orwells ‘Saluut aan Catalonië’ (1938) beschrijft de Brit zijn belevenissen in de Spaanse burgeroorlog. Orwell realiseerde zich in Spanje dat er verschillende soorten socialisten bestonden. Elk met hun eigen lezing van het marxisme. De verdeeldheid tussen de linkse krachten resulteerde in Spanje in een decennia durende dictatuur.
Versailles
Hetzelfde probleem stelde zich in Duitsland tijdens het interbellum. De publieke opinie wil dat W.O. II een rechtstreeks gevolg was van de torenhoge herstelbelastingen die Duitsland kreeg opgelegd in Versailles na W.O. I.
Wat er zich daadwerkelijk afspeelde in het Duitsland tussen 1918 en 1933 – het jaar waarin Hitler de macht greep – is naar de achtergrond verschoven. Patrick Dassen (1961) schreef met ‘De Weimarrepubliek’ een lijvig werk dat het toenmalige Duitse politieke en maatschappelijke panorama in beeld brengt.
De geringe impact van revolutionairen
Wat daarbij opvalt is hoe hij bijvoorbeeld de mythe rond Spartakisten Rosa Luxemburg en Karl Liebknecht doorprikt. Met het verglijden van de tijd groeiden beiden uit tot legendarische figuren. Hun reële impact – als dam tegen de toenemende rechtse krachten – blijkt echter gering.
Karl Liebknecht was meer een hartstochtelijke en dappere persoon dan een scherpzinnig denker of groot organisator […] Toch speelden de Spartakisten geen rol van de betekenis in de revolutie die leidde tot de troonsafstand van Wilhelm II op 9 november.
Vergeten politici
Friedrich Ebert, Walther Rathenau of Franz von Papen: het zijn politici die uit het collectieve geheugen verdwenen. Toch vervulden ze cruciale rollen in het Duitsland na W.O. I. Ebert was de president die met hulp van gewelddadige vrijkorpsen dacht de communistische oprispingen in ’18-’19 te beteugelen.
Rathenau werd als minister van Buitenlandse Zaken in ’22 omgebracht door extreemrechtse militanten. Militanten die een product waren van vrijkorpsen die geacht werden de Duitse staat te stabiliseren.
Toen tien jaar later die extreemrechtse krachten zich verzamelden in de partij NSDAP, meende rijkskanselier Frans von Papen hun leider Hitler te kunnen controleren door hem op te nemen in de regeringen.
De omstandigheden waarin ze functioneerden worden door Dassen nauwgezet gedocumenteerd. Net als bij Orwell lees je in ‘De Weimarrepubliek’ hoe socialistische krachten zichzelf vleugellam maken door interne twist en disproportionele angst. Dassen slaat daarbij ook bruggen naar onze tijd:
In de huidige tijd waarin nepnieuws, vaak via sociale media, een grote rol speelt, is het interessant om te zien hoe ook een eeuw geleden het aantal overdreven of onjuiste verhalen waarin angst en haat werden gezaaid groot en invloedrijk was.
De verschillende lagen van de realiteit
Aan de hand van diverse stemmen (o.a. Thomas Mann en Victor Klemperer) slaagt Dassen erin om die onrust te evoceren. Zo haalt hij Klemperers dagboeken aan om het mentale klimaat te schetsen:
‘We leven volledig rustig en normaal. […] En toch zien we in de kranten dat de chaos overal toeneemt. […] De meeste dingen spelen ondergronds, degene die er middenin staat, ziet en weet het minst.’
‘De Weimarrepubliek’ is een boek dat nergens toevlucht zoekt in clichés. Dassen mengt feiten en persoonlijke getuigenissen. Het laat de lezer toe kennis te nemen van de verschillende lagen waaruit de Duitse realiteit opgebouwd was tussen 1918 en 1933. Op ieder moment had de geschiedenis een andere bocht kunnen nemen.
Dit is een rijk geschakeerd werk voor iedereen die Geert Maks ‘In Europa’ met rode oren las.
