In ‘Jaag je ploeg’ toont Nobelprijswinnares Tokarczuk waarheid in de misleiding
Olga Tokarczuk, ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’ 
Olga Tokarczuk is een opvallende verschijning in het conservatieve Polen. Haar samengeklitte haar is geen modegril, maar verraadt een alternatieve levensstijl die haaks staat op het rigide beleid van haar land. Toch kan je haar moeilijk losbandigheid verwijten. Haar boeken zijn strak gecomponeerd. Ze volhardt in research om haar critici te counteren. En ze is niet voor één gat te vangen. Dat bewijst ze met ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’. Maar evengoed met al haar ander werk. Une grande dame van de letteren dus.
Het hoeft dan ook niet te verbazen dat ze in 2019 de uitgestelde Nobelprijs Literatuur van 2018 kreeg voor haar buitengewone oeuvre. Haar magnum opus ‘De Jacobsboeken’ verslonden we vorig jaar al. In een interview verklaarde ze toen dat ze ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’ schreef als intermezzo tijdens het schrijfproces van ‘De Jacobsboeken’. Er moest wat geld in het laatje komen en wat verkoopt er nu beter dan een thriller?
De oude Janina Duszejko woont in een klein gehucht gelegen op een plateau ergens te velde in Polen, schurkend aan Tsjechië. Tijdens de winter onderhoudt ze de vakantiewoningen van de mensen uit de stad. De vaste bewoners van het gehucht zijn op één hand te tellen. Aan haar buurman geeft Janina de bijnaam Grootvoet, een man die alles uit de natuur haalt, maar de natuur niets teruggeeft. Een schande, volgens Janina, die Grootvoet ooit aanklaagde bij de politie. Dat leverde niks op.
Op een nacht blijft het licht van Grootvoet branden. Dat is uitzonderlijk voor de vlerk. Samen met een andere buurman, Eunjer, gaat ze kijken wat er aan de hand is. Voor het huis staan reeën ‘tot hun buik in de sneeuw. Ze keken ons rustig aan, alsof we ze aantroffen bij de uitvoering van een of ander ritueel.’ Janina en Eunjer dringen Grootvoets huis binnen en treffen hem verwrongen aan, ‘in een rare houding, met zijn handen bij zijn keel’. Achteraf blijkt dat de buurman gestikt is in een botje… van een ree.
Voor Janina is het duidelijk: de dieren – en bij uitbreiding de natuur – hebben wraak genomen. Ze ziet haar stelling bevestigd als er na Grootvoet nog slachtoffers vallen die Moeder Aarde onheus hebben bejegend. Janina raakt zodanig verstrikt in haar stelling dat ze de paar mensen die haar nog na aan het hart liggen, stilaan wegduwt. Ze onderbouwt haar stelling nochtans met de nodige astrologische bewijzen, maar wordt weggezet als een kwakzalver.
In de thriller die Tokarczuk heeft geschreven is het uiteindelijk niet moeilijk om te achterhalen wie de werkelijke moordenaar is, maar daar is het de schrijfster ook niet om te doen. ‘Jaag je ploeg over de botten van de doden’ is dan ook geen thriller in de letterlijke zin van het woord. De schrijfster vertelt iets over de teloorgang van het klimaat; ze mijmert over wraak; ze beschrijft de onmacht van de kleine man tegenover de instituten. Het is een boek dat je niet vast kan pinnen en in je poging zou je het alleen maar onrecht aan doen. Maar als tussendoortje kan het tellen!
