‘Door eigen hand’: schrijven als methode
Joost Zwagerman, ‘Door eigen hand : zelfdoding en de nabestaanden’ 
8 september 2015, Haarlem. Op het moment dat de Nederlandse schrijver Joost Zwagerman (°1963-2015) in zijn woning in Haarlem zelfmoord pleegt, gaat er niets minder dan een schokgolf door de Lage Landen. Ook al was toen wel duidelijk geworden dat dat de schrijver, uiterst geliefd en gewaardeerd, soms langere periodes van depressies ervoer.
Biografisch-literair onderzoeksmateriaal
Depressie en zelfmoord lopen dan ook door zijn uiterst brede oeuvre. Zo geeft hij in het dik twintig jaar oude, maar recent heruitgegeven ‘Door eigen hand : zelfdoding en de nabestaanden’ aan hoe hij zich, na een mislukte zelfmoordpoging door zijn eigen vader, op het onderwerp ging toespitsen. Hij kocht meters aan boeken waar hij lang en uitvoerig onderzoek mee verrichtte. Zo ging hij in functie van zijn nieuwe
boek dat rond zelfmoord zou handelen ook een reeks schrijvers interviewen. Jeroen Brouwers uiteraard, maar ook schrijvers als Renate Dorrestein of Arthur Japin zou hij gaan bevragen. Die interviews komen allemaal aan bod, al vormt deze heruitgave die tien jaar na Zwagermans’ zelfmoord verschijnt, ook een uitgelezen moment om een stand van zaken op te maken. Zo bijvoorbeeld noemt Maaike Pereboom die de laatste jaren van Zwagermans’ leven met hem deelde in haar in een trek door geschreven voorwoord bij ‘Door eigen hand’ een “on-boek, zo mysterieus en ondoordringbaar als een donker woud”.
Communiceren met de buitenwereld
Evenwel maakt deze heruitgave vele dingen inzichtelijk. Allereerst beklemtoont het in eerste instantie het meer dan uitzonderlijke literaire talent van Joost Zwagerman, die een ruim en schitterend oeuvre nalaat. Romans, dichtbundels, opiniestukken, kunstcatalogi en noem maar op. Het markeert een schrijver voor wie het schrijven zélf absoluut en heilig was. En waarvoor, zoals uit het door zijn ex-vrouw Arielle Veerman geschreven autobiografische roman ‘De laatste adem’ blijkt, ook zijn huwelijk, vrouw en kinderen noodgedwongen best vaak moesten wijken.
Daarnaast toont het boek ook een ultieme poging van de schrijver om ergens met de buitenwereld te communiceren. Met name over een onderwerp dat ondanks alles in de taboesfeer blijft hangen. Het is soms allesbehalve gemakkelijk voor mensen die door gelijk welke omstandigheden moeilijker in het leven staan om hulp te zoeken, laat staan die ook nog eens te vinden.
Toegang tot een ontoegankelijke wereld
Ook poogt het boek toegang te bieden tot, zoals Zwagerman het zelf formuleerde, ‘afgesloten, voor anderen ontoegankelijke wereld’. Het biedt een unieke inkijk in de levens- en gedachtenwereld van een getroubleerde schrijver die een blijvende fascinatie voor depressie en zelfmoord ontwikkelde. Zwagerman buigt zich in ‘Door eigen hand’ over een heel complexe problematiek. Zo heeft hij het niet enkel over de zelfmoordpoging als overweging en daad, maar ook over de nabestaanden. Zij die achterblijven, die zich maar al te vaak het hoofd breken over de ‘wat als zus, wat als zo..’-vraag. Terwijl de vraag naar het motief (of motieven) zoals schrijver Jeroen Brouwers aangeeft vrijwel altijd giswerk blijft. Dat idee loopt ook ergens als een rode draad doorheen dit boek. Zelfmoord blijft wezenlijk onbegrijpbaar.
Hartstochtelijk pleidooi voor het leven
‘Door eigen hand’, dat nu naast stukjes over Cobain, Brood en David Foster Wallace ook dichtwerk van Lucas Rijneveld en een ode aan Zwagerman door David Van Reybrouck bevat, leest ondanks het zwaarwichtige onderwerp vooral als een hartstochtelijk pleidooi tot het volle leven. En ook als een warme
aansporing om alsnog te blijven communiceren over wat in je omgaat, in je misschien donkerdere gedachten en die met anderen te blijven delen. Ook al is dat in de vorm van woorden / tekst. In een poging om alsnog ergens orde aan te brengen in de veelheid aan soms troebele gedachten.
