Intersectioneel feminisme in ‘Compoun’ van Ronelda S. Kamfer
Ronelda S. Kamfer, ‘Compoun’ 
Ronelda S. Kamfers debuutroman ‘Compoun’ (2024) is een krachtig en ontroerend werk dat de ervaringen van de gekleurde gemeenschap in Zuid-Afrika verkent door een intersectioneel feministisch perspectief. Door de ogen van twee kinderen, Xavie en Nadia, wordt de complexe dynamiek binnen de familie van Sylvia McKinney onthuld, met de nadruk op de rol van vrouwen in het verhullen van familiegeheimen en misbruik.
Medeplichtige vrouwen
‘Compoun’ toont de vrouwen van Groenplaas als medeplichtig aan het toedekken van geweld en misbruik. Kamfer biedt hierdoor een scherpe kritiek op de rol van vrouwen in patriarchale structuren van de postapartheid maatschappij. De roman belicht de problematiek van kindermishandeling en de intergenerationele overlevering van trauma binnen deze context. Kamfer brengt op briljante wijze de spanning tussen veiligheid en onveiligheid in de thuisomgeving in kaart, en stelt daarmee de traditionele noties van huiselijkheid ter discussie.
Receptie in Zuid-Afrika
‘Compoun’ kan in Zuid-Afrika op een goede ontvangst rekenen. Bibi Burger en Azille Coetzee (2024) zien in het oeuvre van Kamfer een belangrijk correctioneel narratief dat ingaat tegen een lange traditie van witte patriarchie. Zij benadrukken hoe de canon van de Afrikaanse letterkunde het zwarte subject weggeschreven heeft uit de officiële geschiedschrijving. Dit was vooral zo in de traditie van de plaasroman. Het zwarte, intersectionele feminisme van Kamfer zou ingaan tegen het witte Afrikaanse feminisme, dat Burger en Coetzee als een bondgenoot van witte, koloniale patriarchie zien.
Hanneke Stuit (2022) benadrukt het aspect van ‘writing back’ in de roman. Als we de theorie van Martina Vitackova (2019) volgen in ‘Back to the roots?’, kunnen we de roman beschouwen als een feministische herschrijving van de plaasroman. Daarnaast leert de roman ons iets meer over intersectionaliteit.
Intersectionaliteit als ruimtelijke metafoor
Crenshaw gebruikte de term intersectionaliteit om de structurele convergentie van intersecterende systemen van macht te beschrijven, specifiek op de as van ras en gender. Ze benadrukt dat ze de term aanvankelijk gebruikte als metafoor. De metafoor benadrukt de dubbele onderdrukking die zwarte vrouwen ervaren, en biedt een kader om de complexiteit van hun ervaringen van onrecht en discriminatie te begrijpen. Vanwege deze dubbele discriminatie kunnen we zwart feminisme niet zomaar gelijkschakelen met wit feminisme.
Temporaliteit en ruimte in ‘Compoun’
In ‘Compoun’ zijn de huizen, de kerk en het getto niet alleen fysieke ruimtes maar ook dragers van herinneringen en trauma’s. Deze plaatsen fungeren als loci memoriae, vergelijkbaar met de mnemotechnische principes uit de Griekse en Latijnse retoriek, waar fysieke ruimtes werden gebruikt om geheugensteuntjes te creëren.
Kamfer’s roman breekt met de lineaire tijdsstructuur door herinneringen, fantasie en dagelijkse realiteiten samen te laten vloeien. Dit sluit aan bij het idee van Black Quantum Feminism (BQF), waar tijd als vloeibaar en buigzaam wordt gezien en gebruikt wordt om nieuwe toekomstperspectieven te creëren.
Herinterpretatie van tijd en geschiedenis
De verhalen en ervaringen van de personages in ‘Compoun’ herconfigureren de geschiedenis door hun eigen ervaringen en herinneringen. Dit proces van herinterpretatie van tijd en geschiedenis is een kernprincipe van BQF, waarbij marginale gemeenschappen hun eigen narratieven creëren om lineaire tijdsnoties van onderdrukking en uitsluiting te verstoren.
- Huis als plaats van veiligheid en onveiligheid
Kamfer beschrijft het huis als een dubbele ruimte van zowel veiligheid als onveiligheid. Dit kan de lezer zien in de herinneringen van Nadia aan haar oom Empty, die zowel een veilige haven als een bron van misbruik is. Dit duale karakter van huiselijkheid weerspiegelt de complexe temporaliteiten van BQF, waar verleden, heden en toekomst verweven zijn in de ervaring van het individu.
- Kerk als liminale ruimte
De kerk in ‘Compoun’ fungeert als een plaats van herinnering en rouw, vooral in de context van de zelfmoord van Nadia’s nichtje. Deze liminale ruimte tussen leven en dood benadrukt de intergenerationele tijd-ruimte dynamiek en sluit aan bij de BQF-theorie die stelt dat verleden en toekomst niet afgesneden zijn van het heden, maar invloed hebben op het hele leven van individuen.
- Getto als plaats van overleving en strijd
Het getto in ‘Compoun’ wordt weergegeven als een ruimte van armoede en geweld, maar ook van gemeenschap en overleving. Deze dynamische en vaak tegenstrijdige ruimte weerspiegelt de BQF-ideeën over hoe marginale gemeenschappen nieuwe temporaliteiten en ruimtelijke relaties creëren om hun overleving te waarborgen en hun toekomst te herdefiniëren.
‘Compoun’ als Black Quantum Futurism
Door Black Quantum Futurism toe te passen op ‘Compoun’ van Ronelda Kamfer, kunnen we een dieper inzicht krijgen in hoe tijd, ruimte en herinnering worden geconstrueerd en hergeconfigureerd in de context van onderdrukking en overleving. BQF biedt een krachtig analytisch kader om de complexe lagen van betekenis in Kamfer’s werk te onthullen en de rijke dynamiek van tijd-ruimte relaties in de ervaringen van haar personages te begrijpen. Kamfer’s werk is een krachtig en belangrijk onderdeel van de hedendaagse Afrikaanse literatuur, dat zowel kritisch als transformerend is.
De intersectionele lens daarentegen laat ons zien hoe seksueel geweld cultureel is ingebed in de recente geschiedenis van postapartheid.
