David Claerbout : Traagheid als verzet, beeld als bewustzijn
David Claerbout, Birdsong 
David Claerbout (°1969, Kortrijk) geldt als een van de meest invloedrijke kunstenaars van het bewegende beeld. Nationaal én internationaal wordt zijn werk geprezen om de manier waarop hij fotografie, video en digitale media versmelt tot ‘visuele tijdssculpturen’. Oorspronkelijk geschoold als schilder, ontwikkelde hij een heel eigen beeldtaal. Gaandeweg ging zijn werk zich meer toespitsen richting fotografie, film en hedendaagse digitale media. Claerbouts’ kunst vertraagt, verstilt en nodigt uit tot reflectie – over tijd, waarneming en de manier waarop we beelden consumeren.
Beelden die vertragen en onthullen
Claerbouts’ werk nodigt vooral uit tot traag kijken. In een werk zoals bijvoorbeeld ‘The Pure Necessity‘ (2016) verwijdert hij via een radicale herinterpretatie zowel hoofdpersonage Mowgli als alle actie uit de Disney klassieker ‘Jungle Book‘ om zo enkel het natuurlijke gedrag van dieren te tonen. Het speelse, humorvolle en menselijke aspect gaat daarbij volledig verloren.
In de monumentale video-installatie ‘Bordeaux Piece‘ (2004), opgenomen in het door architect Rem Koolhaas ontwerpen huis Maison à Bordeaux, herhaalt hij enkele scènes met subtiele variaties, waardoor zowaar de tijd zélf en het licht de centrale onderwerpen worden.
Zijn digitale technieken brengen foto’s tot leven of vertragen video’s tot bijna-stilstand, waardoor de toeschouwer niet alleen kijkt, maar dus ook tot reflectie aangezet wordt. Minstens zo opvallend of opmerkelijk is dat hij de mens in sterke mate naar de achtergrond plaatst. Of zoals hij het in de catalogus zélf formuleert : “we moeten als mens dringend beginnen te beseffen dat de wereld ons minder nodig heeft dan wij haar”.
Birdsong : een drieluik van verstilling
De via Hannibal Books uitgegeven publicatie ‘Birdsong’ bundelt drie recente videowerken van David Claerbout: ‘The woodcarver and the forest‘ (2025), ‘Birdcage‘ (2023) en ‘Backwards growing tree‘ (2023). Elk werk is een verstilde meditatie op tijd en natuur, en vormt samen met enkele andere werken (tekeningen, foto’s,..) uit Claerbouts’ oeuvre die te zien zijn in zijn nieuwe solotentoonstelling ‘At the Window‘ in het Kasteel van Gaasbeek een meer dan krachtig geheel.
De verschillende video-installaties waarin Claerbout verschillende thema’s als perceptie van tijd, de ervaring van natuur en digitale ontgifting aanreikt, komen dan ook net daar, een door bos en weelderige natuur omgeven kasteel, ontzettend goed tot hun recht. Het is net daar in dat uitgesproken historisch kader waar de vermenging van feit en fictie echt optimaal blijkt te zijn.
The woodcarver and the forest : ambacht als allegorie
Wie naar ‘The woodcarver and the forest‘ (2025) blijft kijken, ziet in eerste instantie een een jonge, vereenzaamde en erg teruggetrokken houtsnijder die in stilte lepels uit houtblokken maakt. De kijker merkt gaandeweg dat het bos buiten – slechts een voorstelling van de werkelijkheid, stilletjes verdwijnt, terwijl de kamer zich langzaam maar zeker vult met honderden ambachtelijk gemaakte lepels. Wat eerst nog een rustgevende, zelfs ronduit banale activiteit lijkt, wordt beetje bij beetje een sterke, diepgaande metafoor voor de hedendaagse mediaconsumptie. Of zoals Isabel Lowyck (directeur Kasteel Van Gaasbeek) het in de ‘Birdsong‘-catalogus formuleert: “alleen al het kijken naar hoe een houtsnijder een houtblok transformeert tot een lepel heeft een bijna meditatieve werking”.
Claerbout lijkt met zijn werk te bevragen of we wel écht duurzaam kunnen vertragen zodat het overeenstemt met de zachte ritmes van de natuur. Die roep naar vertraging wordt visueel tastbaar via een werk zoals ‘The woodcarver and the forest‘, waar de schoonheid net in die tergend langzame ontwikkeling van beelden terug te vinden is. Het repetitieve snijden van houtblokken, de langzame maar gestage transformatie van de ruimte; suggereert daarnaast ook een sluimerende kritiek op hele mindfulness-cultuur en op minimalisme als esthetiek zonder morele reflectie.
Birdcage : explosie in verstilde schoonheid
Ook in andere werken in de tentoonstelling speelt Claerbout volop met tijd en betekenis. Zoals
onder meer met ‘Birdcage‘ (2023), een anderhalf uur durende video-installatie waarin een zonovergoten landhuis te zien is. Op deze pittoreske lokatie vindt plots een stevige, haast allesverwoestende explosie plaats. Waarbij de omgevende natuur, met daarin enkele opgeschrikte en angstige vogels die het emotionele centrum van de video-installatie vormen, er vrijwel vollédig aan gaat.
De sterk vertraagde beelden dwingen aandacht en reflectie bij de toeschouwer af, terwijl het scherpe contrast tussen rust en dreiging ook een duidelijk emotioneel effect ressorteert. Tegelijkertijd markeert het ook Claerbouts’ heel expliciete keuze voor de ‘longue durée‘ – een vertraagde, contemplatieve vorm van filmmaken waarbij er een spontane focus op afzonderlijke beelden ontstaat.
Spelen met tijd, aandacht en focus
‘Backwards growing tree‘ (2023) toont dan weer een boom in het Italiaanse landschap die niet groeit, maar die tegen alle verwachtingen in net krimpt. Bladeren stijgen op, seizoenen keren om. De tijd verdubbelt als het ware. Claerbout verbeeldt tijd als spiegel en stelt zo onze fixatie op vooruitgang en digitale versnelling ter discussie.
Claerbouts’ werk blijkt ook nu weer een meer dan fraaie uitnodiging om de wereld op een wezenlijk andere manier te bekijken. Zijn beelden doen niet alleen de loop van de tijd vertragen, ook doen zij ons vaak al te sterk opgejaagde denken vertragen. In een wereld van snelheid en (digitale) afleiding biedt David Claerbout met zijn kunst een belangrijk concreet alternatief: traagheid als verzet, beeld als bewustzijn.
‘Birdsong’ blijkt een erg stijlvol uitgegeven als inhoudelijk erg waardevolle catalogus te zijn. Tegelijkertijd biedt het de lezer een wonderlijke inkijk in de praktijk van een kunstenaar met een uitgesproken internationaal profiel. Al valt misschien vooral op hoe Claerbout in zijn werk maar al te graag de lens graag verschuift naar ‘zachte’ (of misschien toch eerder ‘onschuldige?’ dan ‘zachte’?) in plaats van ‘harde’ beelden.
