Is Dominique Willaert een cultuurpessimist?
Dominique Willaert, ‘Dansen op een vulkaan’ 
In ‘Dansen op een ziedende vulkaan’ focust Dominique Willaert (1968) op welke krachten onze liberale democratie en universele mensenrechten bedreigen. Wat is de oorzaak van het onbehagen in onze cultuur? En wat zijn de gevolgen van de bestorming van het Capitool in Washington in januari 2021 op lange termijn? Stuk voor stuk vragen waarop uitgebreid wordt geantwoord.
Met ‘Dansen op een ziedende vulkaan’ is Dominique Willaert – scenarist, theatermaker en auteur – niet aan zijn eerste publicatie toe. Eerder verscheen van zijn hand ‘Laten we beginnen’ (2020). Een boek over hoe jongeren de toekomst proberen vorm te geven. Dit keer buigt hij zich over de alsmaar toenemende druk op onze liberale democratie. Het veroorzaakt een onbehagen dat beslist niet nieuw is. Al in 1930 wees Sigmund Freud in zijn essay ‘Het onbehagen in de cultuur’ erop dat het Europese continent zich in de afgrond dreigde te storten.
Drie jaar later greep Adolf Hitler in Duitsland met alle fatale gevolgen van dien. Ofschoon een vergelijking tussen de jaren dertig en vandaag de dag niet helemaal opgaat wijst de auteur erop dat tal van gevaren, vooral vanuit extreemrechtse hoek, de democratie bedreigen. Het kan bijvoorbeeld niet worden genegeerd dat cynisme en onmenselijkheid tot de kern van de Europese democratie zijn doorgedrongen. Een gegeven waar extreemrechtse partijen handig op inspelen:
‘Ze reduceren de democratie tot de stem van ‘het volk’ en spelen op die manier in op het onbewuste, menselijke verlangen naar eenheid en geborgenheid. Niet toevallig grijpt dit proces plaats in zowat alle Europese landen waar de kiezers liberale leiders aan de macht brachten en dit telkens na een periode van economische achteruitgang.’
Hoe kritisch zijn de reguliere media?
Bij dit alles mag uiteraard de rol van e-commerce, digitale technologie en de concurrentiepositie van onze bedrijven in een internationale context niet over het hoofd worden gezien. Het zijn elementen die bepalend zijn voor het denken en de levenshouding van de burger.
‘Van een klassieke economie die goederen en diensten produceerde, evolueerden we naar een economie die ons onophoudelijk prikkelt met informatie, om ons aan te zetten tot nog meer consumptie. De onuitputtelijke golf van informatie die op ons wordt afgevuurd heeft niet tot doel om mensen te emanciperen of te versterken, maar is louter emotionele en psychologische manipulatie.’
Om die reden wordt in het boek dan ook behoorlijk wat aandacht aan de rol van de klassieke media besteed. Nu iedereen het volop heeft over fake news en de impact van sociale media op de burger, laat Willaert er geen twijfel over bestaan dat ook de reguliere media in sneltreinvaart de taal en vorm van het internet hebben overgenomen.
‘Het doel is niet langer om burgers kritisch te informeren en de democratische principes mee te verdedigen, maar het ineenflansen van steekvlammen en spektakel tot ‘nieuws’. Zolang mensen dit ‘nieuws’ maar aanklikken en de omzet maar stijgt.’
Een pleidooi voor meer samenwerking
Het ligt voor de hand dat zulks een invloed heeft op het stemgedrag van de burger net als de manier waarop hij in een liberale democratie zijn identiteit vormt. Evenzeer wordt hem geleerd om een autonome en vrije burger te zijn en hoe zijn rechten moet claimen. Hierbij wordt opgemerkt dat dit slechts voor een deel van de mensheid haalbaar is.
‘Een groot deel van de wereldbevolking blijft ervan verstoken en dus is er een breder pad nodig om een samenleving te realiseren die gelijke rechten toekent aan alle burgers, ongeacht hun afkomst, godsdienst, gender of sekse. Dit bredere pad loopt langs de universele erkenning van de individuele rechten.’
Na enkele kritische beschouwingen over het westers imperialisme brengt Willaert ten slotte ‘De supersamenwerker’ nog onder de aandacht. Een boek van Dirk van Duppen en Jan Hoebeke waarin ze aantonen dat de evolutieleer van Darwin werd misbruikt om een neoliberale agenda door te drukken.
Geen struggle for life zo staat in ‘Dansen op een ziedende vulkaan’ te lezen, maar een pleidooi voor meer samenwerking onder de mensen, hoe meer kans op innovatie en vooruitgang. Een conclusie die vast door extreemrechts zal worden aangevochten. Ook al zijn heel wat standpunten meer vanuit een politiek dan vanuit wetenschappelijk perspectief geschreven, het is alvast een verdienste dat ‘Dansen op een vulkaan’ de inzet kan zijn van een boeiend debat tussen links en rechts.
