John Steinbeck en de achterkamers van de Amerikaanse samenleving
John Steinbeck, ‘Cannery Row’ 
R.E.M.’s langspeler ‘Document’ (’87) wordt afgesloten door ‘Oddfellows local 151’. Het nummer evoceert een stoffige, schimmige plaats waar sjamaan-achtige rituelen worden vervuld. Een locatie op de rand van de wereld, bevolkt door mensen die zich buiten de samenleving bevinden.
Tijdens het lezen van ‘Cannery Row’ dachten we frequent aan ‘Oddfellows local 151’. Omdat het universum dat John Steinbeck (1902-1968) neerzet in deze roman uit 1945 dezelfde kreukelige contouren vertoont. Waar we in Europa Californië – en bij uitbreiding de Oostkust – associëren met zonnige stranden en glamour bevat ‘Cannery Row’ net de omgekeerde ingrediënten. Het Monterey dat Steinbeck beschrijft bevindt zich vlak naast de visverwerkende industrie en wordt bevolkt door het soort personages die je ook ontmoet op de langspelers van Tom Waits: gehavende individuen die zich kranig houden.
Het verhaal laat zich lezen als een herwerking van Steinbecks eerdere roman Tortilla Flat (’35): ook hier maken we kennis met een groepje mannen die niet meedraaien – vanuit een economisch standpunt gezien – in de maatschappij. Wie van romans houdt die een doortimmerde, complexe structuur herbergen laat ‘Cannery Row’ best aan zich voorbijgaan. Waar Jack Kerouacs personages in ‘On the Road’ (’57) de V.S. doorkruisen per auto, daar blijven ze in deze roman honkvast in de eigen buurt. Ongeveer een kwart van het boek wordt in beslag genomen door de voorbereidingen voor Docs verjaardagsfeest.
Een glas Oude Tennisschoenen
‘Cannery Row’ lezen is in de eerste plaats kennismaken met personages en hun eigengereide dialogen. Er is de Chinese kruidenier Li Tsjong, die goedkope Tennessee whisky verkoopt die in de buurt beter bekend is als ‘Ouwe Tennisschoenen’. Er is de praatgrage Hazel, die nauwelijks luistert naar wat er gezegd wordt maar die louter geniet van ‘de klank van dialoog’. En er is Doc, een zeebioloog die tegen wil en dank gezien wordt als het intellectuele epicentrum van de buurt. Een man die oog heeft voor alles en iedereen:
Er wordt gezegd dat hij menig meisje uit de problemen heeft geholpen maar ook in weer nieuwe. Doc heeft de handen van een hersenchirurg en een koele warme inborst. Doc neemt in het voorbijrijden zijn hoed af voor honden en de honden kijken op en glimlachen naar hem.
Vrijbuitersleven
Net als in ‘Tortilla Flat’ beschrijft de Amerikaanse schrijver hier een soort vrijbuitersleven. De Grote Depressie die de V.S. in de jaren dertig in een wurggreep hield wordt nergens bij naam genoemd. Maar de vingerafdrukken van de economische malaise zijn overal te vinden in ‘Cannery Row’. In de eerste plaats in de ronduit argwanende houding ten opzichte van geld en banken:
Dat was het moment waarop Doc een manier bedacht om wraak te nemen op een bank als iemand daar ooit behoefte toe zou voelen. ‘Huur een kluis,’ zei hij, ‘leg daar een hele verse zalm in en laat vervolgens zes maanden niets van je horen.’
Wie ooit voor een opdracht Engels een klassieke Steinbeck-titel moest lezen, zal zich hoogstwaarschijnlijk passages herinneren. Passages waarin het lijkt alsof de schrijver een rechte lijn lijkt gevonden te hebben naar de hartstreek van de lezer. Momenten waarop de personages op een eindpunt komen, ondanks hun goede bedoelingen. Ze hebben het geprobeerd, maar falen.
Ook in deze roman mislukken mensen. Zo steelt Frankie – een tiener – een prijzige klok om als verjaardagscadeau te schenken aan Doc. Eenmaal opgepakt belandt hij bij de lokale commissaris, Doc wordt ontboden in het politiebureau. De volgende dialoog ontspint zich:
‘Wat heeft hij gepikt?’ vroeg Doc.
‘Een enorm grote klok en een bronzen beeld.’
‘Ik zal het betalen.’
‘[…] Het zal gewoon weer gebeuren. Dat weet u zelf ook wel.’
‘Ja,’ zei Doc zacht. ‘Dat weet ik. Maar misschien had hij een reden. Frankie,’ zei hij, ‘waarom heb je die klok gepikt?’
Frankie keek hem lange tijd aan. ‘Ik hou van u,’ zei hij.
Doc rende naar buiten, stapte in zijn auto en ging verzamelen in de grotten onder Point Lobos.
‘Cannery Row’ is een compacte, uiterst leesbare roman voor iedereen die houdt van personages die zich niet laten vatten in een paar zinnen tijdens een dialoog aan de koffiemachine op het werk. Wij luisteren alvast nog een keer naar R.E.M.’s ‘Oddfellows local 151’ als u het niet erg vindt.
