Michel Houellebecqs ‘Vernietigen’ is een roman die de lezer dwingt voorbij de reputatie te kijken.
Michel Houellebecq, ‘Vernietigen’ 
“Soms roep ik iets totaal onzinnigs, waardoor ik aandacht krijg en daar draait het om: ik heb immers een handel.” Een zin uit een interview met Gerard Reve op de Nederlandse publieke omroep eind de jaren zestig. Meer dan vijftig jaar later past Michel Houellebecq nog steeds dezelfde strategie toe. Zelfs wie niet vertrouwd is met zijn boeken, heeft ondertussen een mening over de Franse auteur. Werd hij nu al dan niet ontvoerd? Hoe zit het met die pornofilm waarin hij naar verluidt een prominente rol speelde? Waarom beweert Annie Ernaux dat Frankrijk “gelukkig” mag zijn dat zij de nobelprijs won en niet die balsturige schrijver/mislukte landbouwingenieur?
Het is allemaal vermakelijk om lezen, maar dergelijke heisa zorgt er voor dat de romans van de auteur uit la Réunion langzaam naar de achtergrond verdwijnen. Zo lazen we recensies van ‘Vernietigen’ waar de hoofdmoot van het artikel bestond uit een samenvatting van sappige nieuwsberichten rond de auteur. Het boek zelf? Onderaan werd het samengevat in drie zinnen. That’s it.
Toegepast naturalisme
Een spijtige zaak, want ondanks de controverses is en blijft Michel Houellebecq een romancier in de traditie van Emile Zola. Dat betekent naturalisme: personages weergeven in hun respectievelijke omgevingen, waardoor de lezer een indruk krijgt van de wisselwerking tussen de twee. Zo speelt ‘Vernietigen’ zich af in 2026. Paul is adviseur van Bruno, minister van economie. Hij wordt geconfronteerd met de ziekenhuisopname van zijn vader, waardoor hij terug naar zijn geboortestreek opzoekt. Aangekomen in zijn ouderlijk huis zoekt hij opnieuw zijn tienerkamer op. Zijn zus Céline en schoonbroer Hervé vervoegen er hem. Beiden zijn werkloos, het feit dat Hervé in een recent verleden notaris was verhelpt daar niets aan. Wanneer Pauls vader miraculeus ontwaakt uit een coma, vormt dat voor Paul de aanleiding om zijn bestaan onder de loep te nemen.
‘Het was waarschijnlijk een slecht teken om zomaar ineens te willen terugduiken in zijn jonge jaren, waarschijnlijk is dat wat er gebeurt met mensen die net beginnen te begrijpen dat ze hun leven hebben verknald.’
‘Vernietigen’ vormt een staalkaart van eerder behandelde Houellebecq-motieven. In ‘Platform’ (’01) en ‘De kaart en het gebied’ (’10) kwamen er reeds moeilijke vader/zoon-relaties aan bod. ‘Elementaire deeltjes’ (’98) herbergt een personage dat – net als in ‘Vernietigen’ – Bruno heet. En ook in dat werk vormt – onuitgesproken – vriendschap een vluchtheuvel voor de mentale sores van het hoofdpersonage.
Voorbij de karikatuur
Opmerkelijk is de manier waarop de Fransman Céline en Hervé neerzet. Het koppel woont in Noord-Frankrijk, een gebied waaruit Edouard Louis rijkelijk put om zijn romans te boetseren. Daar waar Louis’ personages geregeld naar het karikaturale neigen – de Noord-Franse werkloze nietsnut – valt bij Houellebecq op hoe geloofwaardig Céline en Hervé overkomen op de lezer. Dit zijn geen mensen die platgewalst zijn door de mindere economische omstandigheden van hun omgeving, maar individuen die zelfrespect putten uit hun vermeende identiteit. En net daar bevindt zich de angel bij Houellebecq.
Net als in zijn vroegere roman ‘Onderworpen’ (’15) illustreert Houellebecq hoe personages grijpen naar vage concepten om hun precaire levensomstandigheden te ontstijgen. In ‘Onderworpen’ slorpt François een nieuwe religie op om te ontsnappen aan de anonimiteit van zijn bestaan als academicus. Hier scharen Céline en Hervé zich achter het containerbegrip ‘identiteit’ om hun onzekerheid over de toekomst van hun kinderen in de kiem te smoren.
‘Vernietigen’ is een roman die begint waar de mediafiguur Michel Houellebecq eindigt: bij de nuance.
