Het koterijenproza van Maxim Osipov
Maxim Osipov, ‘Kilometer 101’ 
Eind de jaren negentig verschijnt in het weekblad Humo een reportagereeks over Bruce Springsteens homestate New Jersey. Niet de muziek zelf van de Amerikaan vormt het onderwerp, wel de getuigenissen van luisteraars. Het zijn mensen die de gemeenschap willen zien waaruit The Boss inspiratie put voor nummers als ‘Racing in the street’ of ‘My hometown’. Niet zelden zijn het fans die duizenden kilometers overbruggen. We herinneren ons hoe vreemd we die mensen destijds vonden.
Geen pionnen
Tijdens het lezen van Maxim Osipovs tweede verhalenbundel dachten we terug aan bovenvermelde artikelenreeks. Zowel Osipov als Springsteen scheppen werelden die reëel zijn. Bij Osipov op papier, bij Springsteen op plaat. Bij de Rus zijn de personages geen pionnen die louter een narratieve spanningslijn dienen te creëren. Neen, ze lijken rechtstreeks tot de lezer te spreken. In het verhaal ‘Bij ons in N.’ – een bundel korte impressies uit het leven in de provincie – zoekt een arts bescherming bij collega’s tegen de bemoeizuchtige ziekenhuisautoriteiten:
‘Geen probleem. Zeg maar wie we moeten bellen, we zullen het wel even regelen.’ Hoe ze dat precies gingen doen, vroeg ik.
‘Eerlijk gezegd dreigen we meestal met fysiek geweld’ (ja, met behulp van een paar criminelen die ze een keer behandeld hebben).Ik bracht het gesprek snel op iets anders: infarcten, hartaanvallen en andere fijne onderwerpen.
Net als in zijn vorige bundel zijn de verhalen weerbarstig. Zowel qua vorm als inhoud. Osipovs proza leest als de gemiddelde buurt er bij ons uitzag tot begin de jaren negentig. Ongestructureerd, met een ontembare hang naar koterijen. Komma’s, haakjes en gedachtestrepen: Osipovs proza zit er eivol mee. Het zorgt ervoor dat het onmogelijk is ‘snel’ even een paar pagina’s van deze schrijvende arts te ondergaan. Of je leest dit met volle aandacht of je leest het niet. Een tussenweg is er niet.
Scherpe humor
Wat de lezer terugkrijgt voor haar/zijn inspanning is veel. De betekenisdichtheid is hoog. Osipov is naar ons gevoel een uitstekende observator die daarbij steevast de nodige scherpe humor hanteert. In ‘Niets te klagen’ – dat qua thematiek dicht aanleunt bij het eerder vermelde ‘Bij ons in N.’ lezen we:
‘Ambtenaren, vooral de lagere in rang, gaan ervan uit dat er geen groter geluk bestaat dan het vervullen van hun functie. In deze schizofrene, illusoire wereld praten ze over zaken die niet werkelijk bestaan maar die door de kracht der conversatie een soort demonische halve existentie verkrijgen.’
Het zijn zinnen die ons denken aan Michel Houellebecq, met dit verschil dat de Rus zich onthoudt van maatschappijkritiek. ‘Cape Cod’ is wat ons betreft op zich al een goede reden op zich om ‘Kilometer 101’ te lezen. We schrijven 1989.
Aljosja en Sjoera leren elkaar kennen in de V.S. Beiden zijn geboren in de U.S.S.R. Een wereldmacht die op zijn laatste benen loopt. Aljosja is een talentvolle IT’er, Sjoera staat aan het begin van een loopbaan als wetenschapster. Ze huwen, krijgen een kind dat ze Leo noemen (‘een mooie, korte en internationale naam’). Hun verhaal ontspint zich zonder dramatische wendingen.
Aljosa’s vader sterft in Rusland, de banden met hun vaderland worden steeds slapper. Aljosa wijzigt zijn naam in Alex. Leo groeit op, Alex vraagt zich af wat zijn zoon tot de mens maakt wie hij is:
Alex vraagt Sjoera: ‘Nou, jij bent geneticus, jij moet het antwoord geven: wat drukt vooral een stempel op de mens, zijn opvoeding of de genen die hij al meegekregen heeft?’
‘Wat is belangrijker voor het oppervlak van een rechthoek, de lengte of de breedte?’
Hij heeft een slimme vrouw.
‘Cape Cod’ is wat ons betreft een typisch Osipov-verhaal. Relativerend, grappig en dwars. Ondertussen begrijpen we de mensen die naar New Jersey reisden om de wereld te zien die ze kenden uit de nummers van Springsteen. Of het nu het Rusland van Osipov of de VS van Springsteen is: in hun fictieve werelden benaderen ze de hopen en dromen van hun personages danig dicht dat het echt wordt. Echter dan in de realiteit mogelijk is.
