Maxim Osipovs taaie personages houden vol in zijn verkreukelde verhalen
Maxim Osipov, ‘De wereld is niet stuk te krijgen’ 
In een stevig aantal artikelen rond Maxim Osipovs (1963) verhalenbundel wordt verwezen naar de politieke situatie in Rusland. Ook wordt er geschermd met namen als Tsjechov en Boelgakov als referentiepunten. Wie via ‘De wereld is niet stuk te krijgen’ denkt een accuraat beeld te krijgen van een rammelende maatschappij, zal gefrustreerd dit boek aan de kant leggen. En Osipov poseert inderdaad graag met een pijp om zichzelf ironisch te portretteren als een nazaat van Tsjechov. Toch is Tsjechovs glashelder opgebouwde verhalenwereld afwezig in dit werk.
De verhalen van deze Rus zijn weerbarstig. Soms raak je het spoor bijster. Osipov is niet het soort schrijver die de lezer verhalen serveert met een duidelijk ontknoping of waarachter een afgelijnde betekenis schuilgaat.
De mens verlossen van zijn naaste – is dat niet de zin van vooruitgang? Wat gaat mij tenslotte het lief en leed der mensen aan? Inderdaad, helemaal niets.
In het verhaal ‘Moskou-Petrozavosk’ betaalt een reiziger vijfhonderd roebel aan de treinconductrice om ongehinderd te kunnen lezen tijdens zijn tocht. Helaas duiken er twee onverlaten op die hem vervoegen tijdens de reis. Het vooruitzicht van een kabbelende treinrit verdwijnt, irritatie neemt het over van de verteller. Hij wil niets te maken hebben met de onbehouwen types in zijn coupé. En toch raakt hij betrokken in hun bestaan.
Onwil om te participeren
Het is bijna een constante in ‘De wereld is niet stuk te krijgen’. De pertinente onwil van personages om te participeren aan de maatschappij. In ‘Steen, papier, schaar’ maken we kennis met een leraar Russische taal die zich verzoent heeft met een ingedommeld bestaan. Het idee ooit te zullen sterven in een landerige gemeente schrikt hem niet meer af. Af en toe een literaire avond volstaat voor hem. Toch dwalen zijn gedachten geregeld af naar een beloftevolle studente die hij ooit onder zijn hoede had. Ondanks de hem omringende lethargie, blijft hij bekommerd.
Verotsjka trok sterk naar maar mij. En ik hield ook van Verotsjka. Natuurlijk was het liefde, hoewel ik haar steeds onderbrak als ze over haar gevoelens voor mij sprak, wat konden wij nu voor paar worden? Ze was mijn leerlinge […] bovendien trok ze misschien niet naar mij, maar naar de proza en de poëzie. ‘Het komt allemaal omdat je teveel leest, Verotsjka, maar daar is een remedie voor: lezen.’
Osipov doorkruist het verhaal van de leraar met de belevenissen van Verotsjka in de stad. Een bestaan waarin haar literaire aspiraties worden ingeruild voor een prozaïsche realiteit met de nodige weerhaken.
Wrange humor
Ondanks hun geïsoleerde levens blijven Osipovs personages verbonden met andere mensenlevens. ‘Met de golven der zee’ brengt het verhaal van vader Sergius, een geestelijke die zijn einde voelt naderen. Hij zoekt in allerijl een ziekenhuis op. Het begin van een helletocht. De bezoekerslift blijkt niet te werken. Wanneer hij uiteindelijk wel een werkende lift vindt, bevindt er zich een lijk in. ‘Met de golven der zee’ bevat het soort wrange humor waarin Osipov excelleert. Het soort grappen die gemaakt worden door mensen die trachten te overleven in een vreemde wereld. Wanneer vader Sergius toch een ziekenkamer krijgt toegewezen, bevindt hij zich in het gezelschap van een schrijver:
Vader Sergius beseft dat hij vergeten is een boek mee te pakken […] Hij gaat gewoon wat liggen denken. Maar vanachter het scherm klinkt weer gezucht.
‘O gottegot!’
‘Voelt u zich niet goed?’ vraagt vader Sergius.
‘Het gaat al beter,’ antwoordt de buurman. ‘Wat is alles toch leeg, wat is de werkelijkheid toch onbeduidend en oppervlakkig!’
O, daarom zucht hij. Duidelijk een intellectueel.
Het universum van Maxim Osipov is even merkwaardig als de ons omringende werkelijkheid. Niets lijkt te kloppen, personages doen maar wat en proberen er achteraf een betekenis aan te verschaffen. Zijn verhalen laten zich niet navertellen, je moet ze simpelweg ondergaan. Wie dat doet, zal een boek leren kennen waarnaar zij of hij vroeg of later zal teruggrijpen. Osipovs verhalen winnen aan reliëf wanneer je ze herleest. Het kenmerk van een goed boek, lijkt ons.
