Hoe fake is real? BERLIN onderzoekt waarheid, verdichting en de schemerzone daartussen
BERLIN / Bart Baele & Yves Degryse, ‘True Copy’ 
Dat we ons moeten wapenen tegen fake news is geen nieuws: zogenaamde alternatieve feiten geraken, via de megafoon van sociale media en andere digitale kanalen, hoe langer hoe sneller wereldwijd verspreid. Dat er ook zoiets bestaat als fake history hoeft in het verlengde van bovenstaande niet te verbazen. BERLIN, Vlaanderens meest geroemde collectief als het op documentair theater aankomt, maakte er een voorstelling over.
Voor ‘True copy’ diept de toneelgroep het verhaal van de tot meester-vervalser uitgeroepen Geert Jan Jansen op. Die schilderde niet alleen honderden valse doeken bij elkaar, hij voorzag die werken ook van valse certificaten en documenteerde archieven wel eens met nagemaakte foto’s, die achteraf als bewijs voor de authenticiteit van bepaalde doeken werden aangevoerd. Het is de waarheid op zijn kop: geschiedenis wordt immers geschreven, en dat schrijven is behoorlijk maakbaar, zo blijkt.
De grootschalige zwendel van Geert Jan Jansen, op Wikipedia overigens netjes na te lezen, doet aan als een onwaarschijnlijke thriller. Uiteindelijk werd de vervalser ontmaskerd op basis van de administratie bij een van zijn namaaksels. Nadat hij in een kasteel gevat werd waar hij naar verluidt meer dan duizend vervalsingen bewaarde, konden door justitie aangestelde experts de echte doeken niet meer van de nagemaakte onderscheiden. Hoe meesterlijk zijn dan de vervalsingen, en hoe erbarmelijk de kenners? En wat maakt de schilder dan tot genie? Toch niet zijn ambacht, die blijkbaar in een handomdraai kan aangeleerd worden?
Dat werk van diverse artistieke grootheden uit de canon voor monsterbedragen worden geveild, doet tijdens de voorstelling stilstaan bij de relativiteit van hun reputatie, en eveneens bij het predicaat ‘echt’. Overigens pleegde Jansen een zogezegd ‘perfecte misdaad’, want eigenlijk werd niemand slechter van zijn fraude. Er werd namelijk grof geld verdiend door zowel verkoper als veilingmeester, en de koper kon pronken met een topstuk. Weliswaar op voorwaarde dat het bedrog nooit aan het licht zou komen. En net daar schuilt de ironie van de complexe zoektocht die tot Jansens arrestatie leidde: geen enkele koper kwam naderhand verhaal halen, en wel omdat zij helemaal niet gebaat zijn bij het openlijk bekennen dat ze zich in de luren hebben laten leggen.
Voor de gelegenheid liet BERLIN een deel van Jansens diverse ateliers nabouwen. Daarin demonstreert de meester hoe nauwgezet zijn oplichterij in elkaar stak. Het gegeven van fictie die een eigen leven gaat leiden, transponeren de makers bovendien op onnavolgbaar virtuoze wijze naar de theatrale ervaring. Hoogst subtiel en precies daardoor ronduit magistraal: ook de opgevoerde realiteit op de bühne onderwerpen de makers aan een spreekwoordelijke leugendetectie. Hoe real is fake? En omgekeerd: hoe vals is echt? Wat als ook de ontmaskering een maskerade is?
Het zou zonde zijn om hier de ontknoping prijs te geven. Feit is alleszins dat BERLIN met ‘True copy’ de consequenties van haar meticuleuze werkwijze tot het uiterste accepteert en op zichzelf toepast, waardoor inhoud en methode schitterend op elkaar afgestemd geraken. Op enkele geësthetiseerde franjes na, zoals overbodige opsmuk met muzikanten, zit de vormtaal van deze opvoering grandioos in elkaar.
De voordracht als vorm blijkt ten slotte het ideale format om het publiek intens bij het narratief te betrekken. Zo wordt de zaal ineens een veilingshuis, waarbij men individueel mag nadenken hoeveel men zou neertellen voor een echt verklaarde vervalsing. Hoewel erg specifiek qua context, transponeert BERLIN het thema op die manier laagdrempelig naar de leefwereld van de modale toeschouwer. Bijgevolg heeft het orgelpunt van de opvoering – compleet onverwacht! – een onvergetelijke impact.
‘True copy’ is helemaal ‘true’ én helemaal ‘copy’. Een opvoering die het waarheidsbegrip van binnenuit exploreert en exploiteert, waarna het nooit meer hetzelfde zal zijn…
Gezien op Theater Aan Zee op 29/07/2023.
Copyright foto: Koen Broos
