Het vreemde als eigene: Het Eenzame Westen vertelt hoe wij ooit de ander zijn geweest

Theatermakery Het Eenzame Westen, ‘Sukr’

Politiek rechts liet er de voorbije weken geen twijfel over bestaan: politieke vluchtelingen hebben recht op asiel, terwijl diegenen die op basis van economische motieven hun land van herkomst verlaten hier niet thuishoren. Het is populistische retoriek bij uitstek, want in essentie is de zoektocht naar een veilig heenkomen niet anders dan het streven naar een menswaardig bestaan. Moeders die bommen ontvluchten versus vaders die niet kunnen aanzien dat hun vrouw en kinderen geen toegang krijgen tot degelijke gezondheidszorg, kwalitatief onderwijs en eerlijk loon naar werken: de tweedeling is misleidend, en wel omdat ter plaatse blijven in beide situaties even onredelijk is – de garantie van een dagdagelijkse existentiële en dikwijls ook fysieke kwelling.

Na het onvolprezen ‘Zwins’ buigt Theatermakery Het Eenzame Westen, dat documentair theater maakt en opvoert in het hart van West-Vlaanderen, zich deze keer niet over de langzame teloorgang van de boerenstiel, maar over het gegeven dat Oost-Europese arbeidskrachten de Vlaamse bouwwerven overspoelen. Waar de vorige productie ondanks haar kolderieke karakter een gelaagde dissectie bleek van de ettelijke administratieve en financiële problemen waar landbouwers vandaag tegenaan botsen via een ontroerend narratief, is ‘Sukr’ volgens een ander stramien opgebouwd. In schijnbaar losmazig verbonden kapittels neemt het collectief deze keer ostentatief verschillende perspectieven in ten aanzien van haar onderwerp. Een monddood gemaakte inwijkeling, een jurist met mooie praatjes, een franke aannemer met het hart op de tong en ga zo maar door: de voornaamste betrokken partijen krijgen allemaal een stem.

‘Sukr’ evolueert kortom niet lineair zoals een klassiek verhaal, doch veeleer deinen de betekenislagen langzaam uit, vertrekkend uit het centrale gegeven van een tragisch arbeidsongeval. Is de Oost-Europese uitzendkracht wel verzekerd door zijn broodheren, gezien hij wordt gedwongen te werken als onderaannemer met een zelfstandig statuut, bovendien in opdracht van een in het buitenland gevestigde firma, waardoor er lagere lonen mogen uitbetaald worden? Werkmakkers willen vooral hun eigen hachje redden door niet bij de zaak betrokken te geraken, vakbondslui schijnen niet anders te kunnen doen dan zich er met hart en ziel onderuit lullen, advocaten vrijwaren diegenen die er de centen voor op tafel kunnen leggen van blaam, en aannemers kunnen en willen hun personeel niet ten gronde controleren, omdat ze – zoals iedereen in de sector – vooral scherpe tarieven aan een extreem snel tempo willen aanbieden. Iedereen heeft kortom vuile handen, maar is de uiteindelijk schuld eigenlijk op iemands schouders te laden, of is het hele door onmogelijke concurrentie gedreven systeem ziek?

In het vaderland ziet men een berg schulden of levenslange zorg voor een verminkte alleszins niet zitten, dus komt dochterlief afrekenen met een vader die zich voor haar uit de naad werkte, zonder haar echt te (kunnen) kennen. Het drama situeert zich met andere woorden op alle fronten en in alle gelederen. Hoe een dergelijke kaleidoscopisch panorama tot een catharsis brengen? Een pasklare uitkomst weigert Het Eenzame Westen voor te kauwen, wel integendeel: het denkwerk wordt aan het publiek overgelaten, dat met alle opgedane impressies de indrukwekkende omvang van de problematiek scherp voor het geestesoog ziet opdoemen. Kunst is geen politiek, wat wil zeggen dat het artistieke volstaat in het bevragen, als eerste aanzet tot maatschappelijke verandering.

De titel ‘Sukr’ ontleent de opvoering trouwens aan de parallel met Vlaamse arbeiders die ongeveer een eeuw geleden suikerbieten gingen oogsten over de grens, en door onze clerus werden gewaarschuwd voor morele verloedering. De Polen, Wit-Russen en Oekraïners die vandaag op onze werven staan, zijn inderdaad niet anders dan onze overgrootouders die richting Frankrijk trokken. Mensen op zoek naar een beter en menswaardiger leven, punt uit. Met in het Pools vertaalde speeches van de priesters van weleer, keert Het Eenzame Westen de historische realiteit als het ware om. Poolse koorgezangen, vertolkt door leden van het plaatselijke Dé Academie die tevens fungeren als naamloze massa bouwvakkers op scène, versterken bovendien het emotionele register. Als dit uitheemse zo tot het hart kan spreken, hoe ‘vreemd’ kunnen deze vreemdelingen dan zijn?

Nooit staat ‘Sukr’ evenwel met het pedante vingertje te wijzen. Nergens wordt er verdraagzame politiek luidop bedreven of gepredikt. Het publiek mag de morele en ideologische lading zelf ontrafelen, en dat is een zegen. Wie liever niet dieper graaft, krijgt bovendien ongebreidelde slapstick en tot in het absurde uitvergrote sketches te zien, met als onvergetelijke hoogtepunt Tom Ternest en Isabelle van Hecke als stereotiepe vakbondsafgevaardigden. Hoewel excessief gedoseerd, is het de lach die als bindmiddel fungeert, en de opvoering tot een sluitend geheel smeedt. De humoristische teneur dringt overigens door in alle registers, van tomeloze vormelijke buitenissigheden over een overdadige persoonsregie tot geestige rekwisieten en een hilarische soundtrack van René Pusoma. En dat in een loods in het godvergeten Boezinge. Of hoe Het Eenzame Westen met haar metier het barre platteland oplicht…

Related Images: