Het bekende in ongekend goeden doen: András Schiff en het Orchestra of the Age of Enlightenment verfrissen de oren
Johannes Brahms, ‘Piano concertos’ 
‘It doens’t need to be like that.’ In de liner notes bij zijn jongste opname van Brahms’ beide pianoconcerti laat de in Hongarije geboren pianist András Schiff er weinig twijfel over bestaan: hij wil breken met de traditionele uitvoeringstraditie rondom de inmiddels haast overbekende opusnummers 15 en 83 van Johannes Bramhs. De moderne vleugelpiano’s zijn massiever dan vroeger, de hout- en koperblazers meer performant. Ook zijn de orkesten groter dan in vorige eeuwen, en is de wereld die de luisteraar omgeeft gewoonweg luider geworden. De resultante? Uitvoeringen die gebruik maken van het potentieel van een modern instrumentarium, interpretaties waarvoor de volumeknop in de huiskamer – of zelfs met kunstmatige versterking in de concertzaal! – wordt opengedraaid.
Dit idee van meer robuuste opvoeringen stelt inderdaad bijna niemand meer in vraag, of het moeten diegenen zijn die fanatiek willen terugkeren naar de historische uitvoeringspraktijk. Schiff ontpopt zich evenwel tot een verzoenend figuur, die het beste van beide werelden tracht te combineren
Weg met de Steinway…
Er zijn pianisten die weigeren een podium te betreden als de organisatoren geen Steinway ter beschikking stellen. Om maar te zeggen: de kwaliteit van hun instrument is voor pianisten de primaire en meteen ook de meest bepalende parameter voor wat betreft de sonoriteit van hun uitvoering. Wat de vleugelpiano voor deze opname betreft, maakt Schiff onmiddellijk een atypische keuze: zijn Blüthner, gedateerd 1859, ontbreekt in de hogere regionen het vermogen om door het orkestrale weefsel heen te breken, en mist ook de wollige sterkte van moderne piano’s voor wat de bassen betreft. Voor Schiffs opzet, namelijk een opname fabriceren waar de luisteraar quasi helemaal ‘doorheen’ kan luisteren, is het instrument echter perfect geschikt. Precies door de wat ontregelende dynamiek van het klavier, opent zich een volstrekt alternatief interpretatief discours.
…en weg met de traditie?
In geen geval rekent de solist af met Brahms’ oorspronkelijkheid, wel integendeel. Hij heeft de officiële manuscripten van beide concerti bestudeerd om tot een getrouw beeld te komen van de intenties van de componist, zonder deze slaafs te volgen. Dat blijkt alleen al uit zijn talloze avontuurlijke fraseringen. Puntig, lyrisch, ritmisch, zalvend: Schiff glijdt van karakter in karakter, zonder zich ooit conventioneel te schikken naar wat grote virtuozen voor hem hebben gedaan. Na ettelijke decennia carrière – Schiff heeft vingers en tenen te kort om het aantal keer te tellen dat hij deze werken met verschillende dirigenten heeft uitgevoerd – zou de pianist op automatische piloot een ongevaarlijke versie kunnen tokkelen, maar dat weigert hij. Integendeel is zijn pianistieke moed groter dan ooit!
Concerti con tutti!
Schiff treedt overigens niet louter aan als solist, hij neemt gelijktijdig ook de orkestleiding waar als dirigent. Onder zijn auspiciën opereert het Orchestra of the Age of Enlightenment echter quasi volledig zelfstandig, getraind – het ensemble heeft geen vaste dirigent – om goed naar elkaar te luisteren. De darmsnaren van de strijkers dragen bij aan de indringende maar nauwelijks opdringerige toon in de tutti, terwijl het samenspel in de kamermuzikale passages van de concerti wel vaart bij ervaring van de musici om steeds onderling naar balans te zoeken.
Toch durven houten en kopers zich overgeven aan de haast exuberante schriftuur van bijvoorbeeld de openingsdelen van het opus 15 en het opus 83. De compactere bezetting maximaliseert als het ware het persoonlijke engagement, wat betekent dat deze opnames zich op het scherp van de snee situeren. Perfect zijn ze niet in de optiek van ‘foutloos’, maar de geest van de vertolkingen is tegelijk origineel, verfrissend als authentiek doorleefd. Het bekende in ongekend goeden doen: dit album is een revelatie, ook en zelfs vooral voor diegenen die Brahms’ concerti al goed menen te kennen!
