David Grossman ziet een Israël dat tegelijkertijd Sparta en Athene is
David Grossman, ‘De prijs die we betalen’ 
Wie vorig jaar de documentaire ‘Once Upon a Time in Northern Ireland’ zag, maakte kennis met de persoonlijke verhalen achter een politiek conflict dat decennialang het nieuws beheerste. Een conflict dat in hoge mate voor niet-betrokkenen een abstract probleem was. Voor wie het geluk heeft zich te mogen ergeren aan een incorrect geprepareerde latte macchiato, is het idee van tastbare angst iets als een foto van een ver sterrenstelsel. We weten dat het bestaat, maar we kunnen het niet invullen met een doorleefde ervaring.
Geen engagement als product placement
David Grossman (1954) leverde met romans als onder andere ‘Zie liefde’ (1986) of ‘Een vrouw op de vlucht voor een bericht’ (2009) het soort boeken af die een soort blauwdruk achterlaten in het hoofd van de lezer. Als vijftienjarige herontdekte ik leesplezier – lamgeslagen door verplichte leesopdrachten – via zijn jeugdroman ‘Het zigzagkind’ (1994). Engagement is voor Grossman geen synoniem voor product placement. Decennialang levert hij al opiniestukken aan waarin hij zich uitspreekt voor een vredevolle oplossing in het conflict tussen Israël en Palestina.
Wie weet dat Grossmans zoon Uri in 2006 sneuvelde tijdens zijn Israëlische militaire dienst, beseft dat het begrip vrede voor hem concrete dimensies aanneemt. ‘De prijs die we betalen’ herbergt essays die de afgelopen jaren verschenen in diverse kranten. Het zijn stukken die dateren vlak voor de aanslag van Hamas in de Gazastrook op 7 oktober 2023. Grossmans schreef het voorwoord van deze bundel drie dagen na de nationale tragedie:
Een hypothese: Israël zal na de oorlog veel rechtser, militanter en racistischer zijn. Door de oorlog zullen de stereotypen en vroegere uiterst radicale en haatdragende overtuigingen worden gelegitimeerd in het bewustzijn. […] Dan heb ik het over de diepte van de haat jegens Israël, over het pijnlijke besef dat wij, de Israëli’s hier altijd onder spanning en paraatheid voor een oorlog zullen leven. Steeds pogend om tegelijkertijd Athene en Sparta te zijn.
Het is opvallend. Waar een columnist als Thomas Friedman steevast panklare meningen poneert rond de Israëlische kwestie, zoekt Grossman naar verbinding. Daarbij formuleert hij geregeld gedachten met een – naar ons gevoel – universele reikwijdte:
Gelijkheid is het startpunt van burgerschap, niet het product ervan. Het is de aarde waaruit het burgerschap opgroeit. Het is ook wat de opperste vrijheid mogelijk maakt: de vrijheid om anders, verschillend, een buitenbeentje te zijn en toch gelijk aan ieder ander.
Bij momenten biedt Grossman een inkijk in de keuken van zijn schrijverschap. Zo leren we dat de genese van ‘Een vrouw op de vlucht voor een bericht’ de nodige strubbelingen opleverde. De creatie van Ora – het hoofdpersonage van de roman – leverde Grossman de nodige hoofdbrekers op. Zijn oplossing?
Uiteindelijk ging ik zitten en schreef ik haar een simpele, ouderwetse brief met pen en papier. Ik vroeg haar: ‘Wat is hier aan de hand, Ora? Waarom ben je zo weerspannig? Waarom geef je je niet over?’ Nog voor ik klaar was, wist: ik moet mij aan Ora overgeven, niet omgekeerd.
In de documentaire ‘Once Upon in Northern Ireland’ klinken alle getuigenissen betrokken. Als kijker is het onmogelijk om een kraakheldere conclusie te trekken. Iedereen is juist. En iedereen is verkeerd. Het zou een deprimerende gedachte kunnen zijn. Maar toch kwam het Goedevrijdagakkoord op 10 april 1998 er.
