Rob Riemen stelt dat mens worden een kunst is
Rob Riemen, Mens worden is een kunst 
Met zijn nieuwste publicatie ‘Mens worden is een kunst’ richt Rob Riemen (°1962) zich grotendeels tot jongere generaties. Zo waarschuwt deze essaybundel dat de kritische geest van jongeren best nog een stuk scherper kan. ‘We zijn niet meer in staat tot menswording’, luidt het enigszins pessimistisch.
Eerder bracht Riemen als directeur van het Nexus instituut belangwekkende publicaties uit als ‘De eeuwige terugkeer van het fascisme’ (2010) dat onder meer in Nederland heel wat ophef deed ontstaan en ‘Adel van de geest: een vergeten ideaal’ (2009). Beide publicaties zijn te situeren in de maatschappelijke opdracht die hij in het Nexus instituut ziet. Met name: het ‘levend houden van het ideaal van het Europese humanisme’. Ook deze nieuwe bundel past naadloos binnen dat kader.
Het belang van bildung
Niets nieuws, zou je misschien kunnen denken. Ware het niet dat Riemen onophoudelijk blijft hameren op het belang van ‘bildung’. Net als dat hij in publicaties en interviews maar blijft wijzen op de blijvende relevantie van de klassieken. Zijn zo geliefde Nexus instituut zou immers niet bestaan hebben zonder Thomas Manns’ magistrale roman ‘De Toverberg’. Dat gegeven alleen al maakt het blijvende belang van klassieke werken inzichtelijk net als dat het duidelijk maakt waarom Riemen zo begeesterd blijft vertellen over de immense impact die leraren, opvoeders, schrijvers (Emile Zola, Michael Boelgakov…) en wetenschappers kunnen hebben.
Riemen bundelt vier best strak gehouden essays, ‘etudes’ genoemd, waarin hij in hoofdzaak antwoord tracht te zoeken op twee vragen. Allereerst poogt hij ‘een goede manier van leven’ vatten. Daarnaast bevraagt hij de maatschappij met specifieke focus op hoe jonge geesten naar die soms bijzondere verhouding tussen mens en maatschappij kijken. Ook in dat opzicht ziet Riemen het eerder somber in. We zitten immers, zo stelt Riemen, met een generatie voor wie menswording (humanitas) veel minder directe relevantie heeft.
Jongeren hebben de toekomst
Via de vier etudes, telkens opgehangen aan een specifiek thema of onderwerp (oorlog, leugen, moed en compassie, angst en verzet) tracht Riemen jongere generaties net mee te geven hoe belangrijk hun stem is. De toekomst van het Europees humanisme hangt immers in sterke mate mee van hen af. Daarom ook is geestelijke vorming van meer dan wezenlijk belang.
Een van de fundamentele vaststellingen die Riemen doet is dat menswording geen wetenschap of techniek is, maar een kunst. Wetenschap en techniek bieden volgens Riemen geen antwoorden op de grote levensvragen. Pasklare antwoorden zijn er niet. Al is er natuurlijk wel het inzicht dat je je altijd kan laten inspireren en gidsen.
Het verval van het hoger onderwijs
Riemen stelt onder meer dat de jonge generaties ‘geheugenlozer’ en dus vatbaarder voor demagogen geworden zijn. Hij heeft, zo blijkt uit het essay rond leugen, weinig op met het hedendaags onderwijs. Onomwonden stelt hij dat universiteiten danig aan relevantie inboeten, zeker als het gaat om menswording. Universiteiten zijn niet langer een plaats waar het bildungsideaal primeert, maar een instrument in functie van staat en economie.
Toch is het Riemens’ betrachting om jongere generaties ‘een instrument in handen te geven om zich bepaalde waarden en deugden eigen te maken’. Liefde, goedheid, waarheid, schoonheid en rechtvaardigheid zijn grootse idealen. Die hebben net de taal van de filosofie, de poëzie en de cultuur nodig, stelt de auteur. Niet de taal van sociale media, niet die van de hele selfiecultuur.
Lezenswaardige bijdrage aan grootse idealen
Met deze erg secure bundel, die af en toe controversiële stellingnames niet schuwt, poogt Riemen een bijdrage te leveren aan de hoogstaande idealen die Nexus nastreeft. Het zijn belangrijke vragen die de auteur hier aan de orde stelt. Na lezing van deze etudes stel je vast er misschien wel geen eenduidige antwoorden te vinden zijn, maar als de reflectie op die vragen je dichter tot bij leermeesters als Boelgakov of Dante brengt, dan is het dat allemaal meer dan dubbel en dik waard.
