Muziekfilosofische verkenningen met Susan Langer
Susanne Langer, ‘Over de betekenis van muziek’ 
Het werk van de Amerikaanse filosofe en activiste Susan Langer (1895-1985) is in onze contreien jammer genoeg niet zo heel bekend. Daar moet het recent verschenen ‘Over de betekenis van muziek’ enige verandering in gaan brengen. Zo sluit deze essaybundel van Langer (geb. Knauth) aan bij eerdere publicaties rondom het werk van de Frans-Joodse filosofe Simone Weil (1909-1943) en de Britse Iris Murdoch (1919-1999).
De vraag naar de betekenis van muziek
Met deze essays, afkomstig uit zowel ‘Philosophy in a new key’ (1942) als uit ‘Feeling and form’ (1953), tracht Langer enig antwoord te bieden op vragen die al veel langer bestaan. Menig filosoof en muziekliefhebber heeft immers de ‘ware/echte’ betekenis van muziek en/of kunst bevraagd. Langer plaatst zich in diezelfde, lang bestaande traditie waarin muziek niet enkel een bron blijkt van auditieve ervaringen, maar bij uitstek ook als denkmateriaal.
Voor haar progressieve, vernieuwende ideeën rond muziekfilosofie maakt Langer, die als een van de alleerste vrouwen in de Amerikaanse academische filosofie erkenning verwierf, dankbaar gebruik van wat ze als student leerde bij de befaamde Brits-Amerikaanse wiskundige, natuurkundige en filosoof Alfred Whitehead. Daarnaast steunt ze ook op het bijzonder invloedrijke werk van de Joods-Duitse filosoof Ernst Cassirer rond taal (de ‘linguïstische wending’), mythe en religie. Net als Cassirer meende Langer dat voor een goed begrip van de werkelijkheid communicatie via symbolen en tekens uiterst relevant is.
Mens als symbolisch dier
Langer vertrekt dus vanuit een symbolische logica. De mens is volgens haar te begrijpen als een ‘symbolisch dier’. Hoe we denken en interpreteren, hangt dan ook sterk samen met onze omgang met symbolen en tekens. Dat begreep ze op al op jonge leeftijd toen ze piano en cello studeerde. Niet enkel bleek Langer een begaafde muzikante, haar ervaringen met het lezen en spelen van muziek deed haar de betekenis van muziek verder te gaan bevragen.
Muziek, zo stelde Langer, is een heel eigen taal. Al is de betekenis ervan vaak niet zo eenduidig. Zo zou je het kunnen begrijpen als een ‘logische symbolische expressie’, een uitdrukking of articulatie van gevoelens. Toch zegt muziek op zichzelf maar bitter weinig over het particuliere, maar des te meer over de brede universaliteit van gevoelens. Muziek blijkt zo een soms onvolmaakte bron van inzicht, waardoor je er telkens weer nieuwe betekenis(sen) aan kan ontlenen. Muziek is “een bron van inzicht” stelde ze, “niet een verzoek om medelijden”.
Complexiteiten
Langers’ gedachten rond muziek blijken taai, moeilijk leesbaar en bijzonder complex. Een stevige brok muziekfilosofie wordt hier gebundeld. Al merk je ook wel dat sommige van Langers’ stellingnames inmiddels ingehaald werden door de tijd. Zo beweert Langer onder meer dat tekst zich ten aanzien van de muzikale compositie onderdanig dient op te stellen. Terwijl sommige teksten omwille van ingenieuze rijmschema’s of tekstuele vondsten op zichzelf al muziek in zich dragen.
Andere elementen die Langer beschrijft, blijven actueel en relevant. Zo is er het essay waarin ze het onder meer heeft over het voortschrijden van de tijd en de manier waarop muziek net vaak de tijd doet vertragen of versnellen. In die zin sluit Langer aan bij wat een filosofe als Joke Hermsen stelt. Evenzeer is er een duidelijke affiliatie met het werk van Marlies De Munck (‘Waarom Chopin de regen niet wilde horen’).
