De menselijke factor in de geschiedenis volgens Joseph Roth
Joseph Roth, ‘De honderd dagen’ 
Op 5 mei was het tweehonderd jaar geleden dat Napoleon Bonaparte overleed op Sint-Helena. Het VRT-journaal spendeerde er een schools stukje aan, waarbij stil werd gestaan op zijn invloed op de burgerlijke administratie. Welk effect de kleine Corsicaan had op de Franse bevolking destijds werd nergens aangestipt. Logisch, want geschiedenis is nu eenmaal het terrein van feitelijke, objectieve kennis. Anekdotiek staat daar haaks op.
Joseph Roth (1894-1939) leverde met de klassieke roman ‘Radetzkymars’ (1932) een boek af dat toegang biedt tot de mentale Habsburgse wereld rond het begin van de twintigste eeuw. Een wereld waarin de Eerste Wereldoorlog op uitbarsten staat. Dergelijk spanningsveld is tevens terug te vinden in ‘De honderd dagen’. Oorspronkelijk uitgebracht in 1936, voert Roth in dit werk Napoleon op. Zijn grootste successen zijn al behaald, hij bevindt zich op de terugweg. Toch vereert de Franse bevolking hun keizer, niet beseffend dat ze op een smadelijke nederlaag afstevenen in Waterloo.
Groot gebaar
De eerste bladzijden van ‘De honderd dagen’ laten zich kenmerken door een adjectiefrijke, impressionistisch aandoende schrijfstijl. Roth is niet bang van het grote gebaar: er wordt geschermd met metaforen en kleurrijk taalgebruik dat het een aard heeft. Het is proza dat toegesneden is op de figuur van Napoleon, die dan ook aanvankelijk alle aandacht van de lezer opeist. We leren hem kennen als een knorrig persoon, die meer affectie voelt voor zijn soldaten dan voor de kuiperijen van de hem omringende politici.
Na die grootse opening schuift de figuur Napoleon naar de achtergrond om ruimte te verschaffen aan zijn wasvrouw Angelina Pietri. Haar toewijding aan de keizer sijpelt door in ieder aspect van haar leven. Ze leert wachtmeester Sosthène kennen, een korte affaire volgt. Wanneer Angelina zwanger raakt, neemt ze de beslissing het kind alleen op te voeden. Hoewel Sosthène Angelina ten huwelijk vraagt, weigert ze.
“Ik wil niet met u trouwen!” zei Angelina.
Hij staarde haar aan, ze was ongrijpbaar, gevaarlijk en toch zoiets als een redding. Zoëven was hij nog bang geweest voor de infame last van dit huwelijk, maar hij nu had hij het gevoel dat hem smaad werd aangedaan als hij niet trouwde. Zoëven had hij nog met wellustig heimwee aan de Boheemse molenaarsvrouw gedacht, maar nu vond hij Angelina begerenswaardig. Hij was verbaasd over deze ongekende, ongehoorde gebeurtenissen in zijn innerlijk.
Waterloo
Pascal groeit op als een kind met een grenzeloze fascinatie voor al wat militair is en vervoegt op jonge leeftijd Napoleons leger. Ondertussen leert Angelina de Poolse schoenmaker Wokurka kennen. Een man die oprecht van haar houdt. Roth portretteert hem op tekende wijze.
Hij begon zelf de door hem bereide gerechten op te dienen. Het waren de gerechten van zijn vaderland en zijn jeugd. Ze hadden het aroma van zijn geboortedorp, ze roken naar Gora Lysa: rodebietensoep met room, spek met erwten en kwark. Ook voor brandewijn had hij gezorgd. In Gora Lysa dronken ze geen wijn. Met onvaste, schorre stem zong hij de kerstliedjes uit zijn vaderland. De tranen stonden in zijn feestelijk blinkende ogen. Hij moest afbreken en opnieuw beginnen.
Wokurka vraagt Angelina om samen met hem naar Polen te trekken. Ze stemt in, neemt afscheid van haar zoon Pascal. Polen wordt echter nooit bereikt, want Napoleon duikt terug op. In een poging om terug aan te knopen met de overwinning zakt hij met zijn troepen af naar Waterloo. Het wordt een afspraak met de geschiedenis. Een moment waarop details van individuele levens worden opgeslokt. Wat rest is kennis voor handboeken.
Weense Sachertorte
‘De honderd dagen’ levert geen noemenswaardige inzichten op over de politieke situatie in Europa rond 1815. Deze roman biedt ook geen sluitende verklaring waarom het Franse volk massaal verliefd was op de figuur van Napoleon. De tijd heeft in ‘De honderd dagen’ zijn werk gedaan, waardoor dit werk op bepaalde plaatsen stoffig aandoet.
Neen, het werk van Joseph Roth is niet puntgaaf. Karakter is een term die te frequent gebruikt wordt in de vastgoedsector om cachet te verlenen aan bouwvallen. Toch durven we het woord gebruiken in verband met de romans van Joseph Roth. Ze bieden een inzicht in de individuele levens van mensen. En dit in een taal die ons doet denken aan Weense Sachertorte. Het soort smaakrijke taart die uit de toon valt in deze calorie calculerende maatschappij. Wij houden best van patisserie.
