Jo Boer etaleert de wraakzucht van een ontgoochelde moeder
Jo Boer, ‘Kruis of munt’ 
Af en toe levert een heruitgave van een compleet vergeten roman een literaire verrassing van formaat op. Neem nu ‘Kruis of munt’ van de Nederlandse auteur Jo Boer (1907-1993). Een stilistisch meesterwerk dat, sinds zijn verschijnen in 1949, onder de radar is gebleven.
Het is zeer de vraag hoe het komt dat een indertijd door A.A.M. Stols uitgegeven roman zo lang onder het stof is blijven liggen. Was Jo Boer simpelweg vergeten als schrijfster? Of had alles te maken met het hoofdthema van haar roman: de ondergang van een Nederlandse familie met een koloniaal verleden? ‘Kruis of munt’ is een roman die het moet hebben van een gave stijl, zinnen die blijven nazinderen en dialogen om u tegen te zeggen. Kortom, een boek dat over de jaren heen niets aan kwaliteit heeft ingeboet.
Een dominante pater familias
Wat de thematiek betreft past ‘Kruis of munt’ in de traditie van de naturalistische roman. Een genre met Emile Zola in Frankrijk als uitgesproken exponent en Louis Couperus en Cyriel Buysse in de Lage Landen. Dood, tegenslagen, verschrikkingen, ruzies binnen het gezin en een dominante pater familias, er valt ook bij Jo Boer niet aan te ontsnappen. Verveling slaat nooit toe, dramatiek is verzekerd.
Het tragische huwelijk van Aletta
Hoofdfiguren in ‘Kruis of munt’ zijn de Hollandse makelaar Bruno Waringa (De Happerd), zijn echtgenote Johanna (De Ka en de Kuuk) en hun dochter Aletta (Puk-Struk). Een familie die in Indië aanzien genoot maar eenmaal naar Nederland teruggekeerd in verval raakt. Oorzaak van deze familiale ellende is, ondanks zijn vrolijke bijnaam, De Happerd.
De Happerd is een autoritair man die ‘inlanders’ uit de Nederlandse kolonie als verachtelijk beschouwt en zijn kinderen zo terroriseert dat hun leven een brok ellende wordt. Hij aarzelt zelfs niet om zijn dochter Agatha na haar mislukte huwelijk te laten interneren. Toch staat niet Agatha of haar broer Charles centraal in dit verhaal, maar haar zus Aletta en haar dochtertje Jopie. Aletta is na de scheiding van de frivole Bernard Landman bij haar ouders in Den Haag ingetrokken. Ze is teleurgesteld uit Indië teruggekeerd, waar ze een mislukte relatie achterliet. De nieuwe start verhindert Aletta, na een langdurige machtsstrijd, niet om toch wraak te nemen op het kind.
‘Misschien was het beter je aan niets, of aan niemand te hechten, dan kon het je ook nooit ontnomen worden. Maar een kind was anders. Een kind groeide op aan je zijde, leefde bijna altijd langer dan de ouders en onderwierp je lichaam niet aan onnoembare kwellingen.’
Hoewel de toon wordt gezet door tragische erfelijkheid en een overal aanwezige verdoemenis, vergeet je dat je een naturalistische roman leest. Daar zorgen een combinatie van gebeurtenissen en een sprankelend taalgebruik voor. ‘Kruis of munt’ van Jo Boer: een heruitgave die het verdient op handgeklap te worden onthaald.
