Is Pfeijffers Alkibiades meer charmeur dan politicus?
Ilja Leonard Pfeijffer, ‘Alkibiades’ 
Meer dan zeshonderd pagina’s heeft Ilja Leonard Pfeijffer (1968) nodig om het leven van Alkibiades, de Griekse veldheer en politicus uit het Athene van 450 voor Christus, te reconstrueren. Een roman die zich als een fictieve autobiografie laat lezen.
Een vrijpostige jongeling
Wie was die legendarische Alkibiades? Een Atheens politicus uit de vijfde eeuw voor Christus die een belangrijke rol speelde in de Peloponnesische Oorlog. Pittig detaill: zijn afwisselende houding voor en tegen Athene is nog altijd een onderwerp van discussie. Zijn vader, Kleinias, stierf toen Alkibiades nog vrij jong was, zodat hij door zijn voogd Perikles werd opgevoed. Als jongeling gedroeg hij zich behoorlijk vrijpostig, mengde zich in politieke debatten met als enige bedoeling beroemd te worden.
In dit opzicht was zijn ontmoeting met Sokrates, die tevergeefs probeerde zijn talent en ontwikkeling in de juiste banen te leiden, een belangrijke fase in zijn leven. Hij trad voor het eerst op de voorgrond bij het begin van de Peloponnesische Oorlog. Gewiekst als hij was koos hij als telg van adellijk geslacht voor een radicaal democratische partij. Zijn grootste triomf beleefde hij in de periode van 417 tot 415 voor Christus met een nagenoeg volledige aanhankelijkheid van het Atheense volk. Het grootste deel van zijn leven stond in het teken van de strijd tegen Sparta waarbij hij soms tegenstand ondervond.
Bij verstek ter dood veroordeeld
Toen het gerucht de ronde deed dat hij nauw betrokken was bij de verminking van Hermesbeelden viel hij in ongenade. Het lukte hem naar Sparta te ontsnappen, maar hij werd in Athene bij verstek veroordeeld. Sparta wist inmiddels een vloot uit te bouwden waarmee Alkibiades de afvalligheidsbeweging van Ionische kuststeden steunde en hierdoor het aanzien van Athene ernstig schade berokkende.
Vanwege een liefdesaffaire met de vrouw van de Spartaanse koning werd hij echter gedwongen Sparta te verlaten. Hij koos weer de kant van Athene en versloeg de Spartaanse vloot bij Kyzikos, waarna hij in Athene triomfantelijk werd ontvangen. Na een nederlaag van de Atheense vloot bij Notium nam hij de vlucht om uiteindelijk, na het einde van de Peloponnesische Oorlog in Perzië te worden vermoord.
Democratie onder zware druk
Het is tegen deze historische achtergrond dat Pfeijffer, stevig gedocumenteerd, in vakkundig geconstrueerde volzinnen zijn levensgeschiedenis vertelt. Een door de goden gezegende biseksuele androgyne strateeg, politicus en veldheer die tot de verbeelding spreekt. De man staat zonder meer model voor het democratisch staatsbestel dat de jongste tijd zwaar onder druk kom te staan.
‘Ook de democratie zal uiteindelijk met zekerheid in verval raken, want evenals het geval was bij de voorafgaande transities in de cyclus, zal de democratie op een gegeven moment geërfd worden door een generatie die vergeten is dat het democratisch zelfbestuur met bloed en tranen op andere staatsvormen is bevochten en die de democratie als een vanzelfsprekend privilege beschouwt.’
Scherpe dialogen met Sokrates
Ook al krijgt de lezer een teveel aan uitvoerig beschreven zeeslagen te verwerken, de kameleontische figuur van Alkibiades weet hem in de ban te houden. Hij die nooit liefde van zijn vader heeft gekregen, die niet gelovig is en oorlogen wint met inzicht dan door te vechten.
Wat het hele verhaal zo’n bijzondere draagkracht verleent zijn de dialogen met Sokrates die er hem al van jongs af aan op wijst dat het niet moeilijk is om Atheners te prijzen. De Griekse filosoof bezit een oprechtheid die ver buiten het bereikt van Alkibiades ligt. De dialogen tussen beiden zijn ontzettend scherp en met groot literair vakmanschap neergeschreven. Over de leugen in de politiek bijvoorbeeld.
‘“De leugen die de meeste kans maakt om geloofd te worden, is de onwaarheid die zich hult in het plechtige gewaad van de waarheid. (…) “Dat lijkt me evident,” zei ik. “Daaruit volgt dat een liegende politicus in hoge mate bewust moet zijn van de waarheid,” zei Sokrates, “want hoe zou hij in staat zijn om zijn leugen de gedaante te laten aannemen van iets wat hij niet kent?”’
‘Alkibiades’ is zoveel meer dan een louter historische roman. Pfeijffer waarschuwt de lezer, via het oude Athene, voor alles wat onze democratie bedreigt. De vroegere valkuilen zijn er nog steeds, met dit verschil dat ze nu anders heten. Hebben we nu niet over nepnieuws of cancelen? Of hoe de geschiedenis zich maar blijft herhalen.
