When We See Us : Een eeuw pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst in Bozar
Tot 10 augustus 2025 loopt in Bozar, Brussel de indrukwekkende tentoonstelling ‘When we see us: een eeuw Pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst. Deze expo, samengesteld door curatoren zoals de Kameroense Koyo Kouoh (1967-2025) en de Zimbabwese Tandazani Dhlakama, toont meer dan honderdvijftig werken van honderdtwintig kunstenaars uit Afrika en de Afrikaanse diaspora. Het is een zeldzame en waardevolle gelegenheid om Afrikaanse kunst zo prominent te zien in België.
Van Kaapstad naar Brussel
De tentoonstelling werd oorspronkelijk geproduceerd door het Zeitz Museum of Contemporary Art Africa in Kaapstad. Ze vormt een krachtig visueel en intellectueel eerbetoon aan zwarte zelfrepresentatie in de figuratieve schilderkunst. Centraal staan thema’s als zelfpresentatie en het concept van ‘Black joy’ — een viering van vreugde, identiteit en kracht. ‘Black joy’ kan zo ook begrepen worden als als een universele uiting van verzet, veerkracht, hoop en van liefde voor het leven en het leven.
Een omkering van perspectief
De titel ‘When We See Us’ verwijst bewust naar de Netflix-serie ‘When they see us’ (2019) van de Afrikaans-Amerikaanse cineaste Ava DuVernay waarin het onder meer ging over mensen die op het verkeerde moment op de verkeerde plek zwart zijn. Door het perspectief om te draaien — een dialectische shift van hoe zwarte mensen worden bekeken naar hoe zij zichzelf zien — ontstaat echter een daad van empowerment. Zwarte mensen worden niet langer passieve objecten, maar net uitgesproken actieve vertellers van hun eigen verhaal. Die omkering van dat perspectief is cruciaal. Dat blijkt ook uit ‘Kritiek van de zwarte rede‘ afkomstig van de Kameroense politiek wetenschapper/filosoof Achille Mbembe die als één van Afrika’s nog levende en meest toonaangevende denkers geldt.
Daarnaast is er ook de vaststelling dat Afrikaanse kunstenaars vanzelfsprekend niet enkel in schilderkunst actief zijn. In het hele culturele veld zijn er voorbeelden te over: in de literatuur valt te denken aan schrijvers als Chimamanda Ngoza Adichie, Teju Cole of Colson Whitehead. Ook in de sector van de muziek zijn er ruimschoots (inter)nationale voorbeelden zoals Kendrick Lamar, Stromae, Zap Mama of Baloji voorhanden. Net zoals dat overigens ook het geval is in de filmindustrie (Jordan Peele,..), de sector van de mode of in heel andere culturele domeinen. ‘Black joy’ is alomtegenwoordig.
Thematische reis door zwarte ervaringen
De ‘When we see us’-tentoonstelling in Bozar is thematisch opgebouwd en leidt de bezoeker langs verschillende sferen en emoties. In het eerste deel, ‘Het Alledaagse’, zien we taferelen uit het dagelijks leven: familie, spel, ontspanning. In ‘Rust’ domineren beelden van intimiteit, stilte en introspectie. Vervolgens komen thema’s als ‘Triomf’ & Emancipatie’, ‘Sensualiteit’ en ‘Spiritualiteit’ aan bod, om uiteindelijk te eindigen in een finale vol vreugde en feest.
Deze thematische indeling benadrukt de rijkdom en gelaagdheid van zwarte ervaringen. Ze biedt een krachtig alternatief voor de vaak pijnlijke en conflictgerichte beeldvorming in het Westen. ‘When we see us‘ toont een diverse en kleurrijke blik op Afrikaanse schilderkunst, en bevraagt de rol en betekenis van Afrikaanse kunstenaars binnen de globale kunstgeschiedenis. Waardigheid en kracht staan daarbij centraal.
Stijlen, stromingen en zelfbeschikking
De expo bestrijkt een breed scala aan stijlen — van de klassieke Kinshasa-school uit de jaren ’50 tot hedendaagse kunstenaars zoals Naudline Pierre. Ze toont een erg eclectisch geheel, waarbij onder meer de inhoudelijke diversiteit opvalt.
Zoals Kouyoh in de inleiding bij de catalogus opmerkt was het niet zozeer de bedoeling van de curatoren om in de expositie een allesomvattend aanbod te brengen, dan wel een caleidoscopisch overzicht die de toeschouwer een blik biedt op een breed scala aan onderwerpen en expressies in de Afrikaanse figuratieve schilderkunst. De kunstwerken verwijzen onder meer naar historisch-filosofische concepten zoals ‘Négritude‘ (Aime Césaire) en ‘Afropolitanisme’, een concept waar Achille Mbembe mee de basis voor legde.
Elk werk – zoals een van de kunstenaars het in een interview verwoordde: “Each work is a little joy.” – draagt wezenlijk bij aan het grotere geheel en weerspiegelt zelfbeschikking en culturele identiteit. Terwijl het ook de intentie van de curatoren was om via de presentatie de verschillende kunstenaars en kunstwerken onderling een dialoog met elkaar te laten aangaan.
Politiek én poëtisch
Naast de esthetische ervaring is er ook een duidelijke politieke dimensie aanwezig. Soms heel erg direct, met onder meer een kunstwerk waarin de Obama’s opduiken. Maar ook indirect, in de kleinere details, zit die politieke dimensie. Zo verwees een van de getoonde kunstwerken best subtiel naar Malcolm X. Want ook nu, meer dan ooit, geldt : “freedom, by any means necessary”.
De ‘When we see us’-tentoonstelling doorbreekt klassieke frames van armoede, slavernij en kolonisatie. De vaak kleurrijke en erg expressieve werken zijn bij uitstek vreugdevol, spiritueel, sensueel of triomfantelijk. Ze representeren een heel ander Afrika — een continent van liefde, spel, geloof, sensualiteit en rust. De getoonde kunstwerken tonen ook uiterst herkenbare menselijke ervaringen. Het is een visueel feest dat de kijker uitnodigt om zwarte levens te zien zoals ze werkelijk zijn — rijk, gelaagd en vooral vol vreugde.
‘When we see us : Een eeuw pan-Afrikaanse figuratieve schilderkunst’, gezien in Bozar (Brussel) op zaterdag 2 Augustus 2025 
