Waar mens en gitaar elkaar ontmoeten, klinkt het onzegbare: een alternatieve geschiedenis van Latijns-Amerika
LOD / Josse De Pauw & Bert Dockx, ‘Kroniek van het vuur’ 
Eduardo Galeano? Onder ingewijden klinkt instemmend gemompel. Het grote publiek wrijft de handen evenwel in het haar. Dat het een van de meest prominente Uruguayaanse schrijvers van de voorbije decennia betreft, is kortom kennis die hoognodig opgefrist moet worden. Inmiddels kwam de auteur enkele jaren terug te overlijden, met ‘De kroniek van het vuur’ als zijn belangrijkste nalatenschap. Deze trilogie omvat een alternatief vertelde geschiedenis van Latijns-Amerika, een relaas waarin talloze stemmen opklinken. Het verleden is een collectieve ervaring en alleen het collectief kan deze ervaring waarachtig verklanken, aldus Galeano. In korte, onderling sterk uiteenlopende passages rakelt de schrijver doorheen zijn magnum opus fabelachtige scheppingsmythes op, waarna met de komst van de conquistadores het accent verschuift richting uitbuiting en Westers imperialisme, waarvan de tentakels het continent nog steeds in een wurggreep houden.
Uit ongeveer 1000 bladzijden wereldliteratuur een voorstelling van anderhalf uur bloemlezen: Josse De Pauw schrikt er niet voor terug. Zijn selectie respecteert ruwweg de chronologie van Galeano’s turf, want ook De Pauw laat eerst het landschap en de goden geboren worden, vooraleer de mens het toneel overmeestert. Verbeelding en taal zijn de instrumenten waarmee het individu de onmetelijkheid van de werkelijkheid als het ware bevattelijk tracht te maken, aanschouwelijk, herleid naar mensenmaat. Tegelijk genereert de komst van het woord de mogelijkheid van doctrine: eerst die van het patriarchaat, nadien die van het kolonialisme. De onderdrukking van de vrouw is een cultus die een gewortelde angst voor afhankelijkheid en kwetsbaarheid bezweert. De plundering en ketening van vreemde eigendommen en volkeren (onder het mom van kerstening) vindt dan weer plaats in naam van andere verhalen, verzinsels die ontsproten zijn uit hebzucht en machtswellust.
De zogenaamde beschaving die Europa en bij uitbreiding het Westen de voorbije eeuwen hebben geëxporteerd naar Latijns-Amerika, wordt stelselmatig ontmaskerd als een bloederig misverstand. In het licht van het hedendaags ecologisme zijn authentieke volkeren die zich realiseerden dat wij de aarde toebehoren in plaats van andersom de wijzen waar van te leren valt. Het Europa dat kwam om mensen tot dingen te maken en dingen te roven om de eigen megalomanie te cultiveren, heeft van haar zelfverklaarde ontwikkeling een carnaval van nimmer eindigende begeerte gemaakt. Die kermis der inhaligheid, waarvan Galeano het zich steeds herhalende carrousel pijnlijk fileert, is een schandvlek de term civilisatie onwaardig. De schrijver slaat echter geen vermanende of belerende toon aan, wel een poëtische. De teneur is afwisselend episch, anekdotisch en dichterlijk – een potpourri waar De Pauw geweldig mee overweg kan.
Galeano’s uitwaaierende klankenkast verdraagt geen strikte scenografie. Alle beelden zitten in de taal vervat, kortom de keuze om elk rekwisiet en elk decor af te zweren, blijkt de juiste. En net zoals de verbeelding in beknopte kapittels gestalte geeft aan een integraal continent, zo verklankt het kwartet rond gitarist Bert Dockx een waar universum. Rietblazer en toetsenist Thomas Jillings en percussionist Louis Evrard zijn oudgedienden die Dockx al om zich heen verzamelde voor Ottla, naast Dans Dans en Flying Horseman een van ’s mans meest spraakmakende projecten. Bassist Axel Gillain vervolledigt de gelederen, in wat een gelijkmoedig opererende band is waarin tastend-improvisatorisch rudimentair thematisch materiaal wordt verkend.
Speelse motieven, tegendraads groovende patronen, bluesy riffs, enzovoort: Dockx bestrijkt een breed spectrum aan stijlen, meanderend tussen bruut gitaargeweld en zinnelijke ballades. Verrijkt met ettelijke effecten brengt de band, net zoals de verteller, een ode aan de oorspronkelijkheid. Weg met de verplichtingen van een narratief, weg met ostentatief effectbejag, weg met het voorgeprogrammeerde discours: naturel en organische evolutie staan bij Dockx en co voorop. Waar ‘Kroniek van het vuur’ tekstueel enigszins te lijden heeft onder het vormelijk principe van de collage, dicht het muzikale luik als het ware de inhoudelijke hiaten. Wat voor het geestesoog onzichtbaar blijft, laten Dockx en de zijnen weerklinken in de taal van het onzegbare.
Gehoord en gezien op Bijloke Wonderland op 12/08/2021.
Copyright foto: Kurt Van der Elst
