Lieke Marsman, ‘De volgende scan duurt vijf minuten’
Op het snijpunt van poëzie en maatschappijkritiek
Kutkanker. Dat is vast wat Lieke Marsman (1990) dacht toen er, na een schrijversresidentie in Tilburg, bij haar kanker vastgesteld werd. Aanhoudende rugklachten en lastige schoudergewrichten werden plots kraakbeenkanker. In ‘De volgende scan duurt vijf minuten’, een kort en dun boekje dat tien gedichten en een essay bevat, onderzoekt Marsman het verband tussen haar zieke lichaam en een steeds zieker wordende wereld.
Terwijl de tijd genadeloos tikt noteert Marsman allerlei gedachten die als een gek door haar razen. En net als de gekte mogelijkerwijs iets té hard lijkt toe te slaan, tracht ze die weer te geven via een louterend schrijfproces. Tenslotte is ze getalenteerd dichter, denker en schrijver. Dat stelt haar in staat om zowel haar diepste gedachten als haar grondig veranderende blik op de wereld weer te geven.
De confrontatie met de bittere realiteit is – net zoals de diagnose – bikkelhard. Ziek zijn betekent immers vooral eindeloos wachten. Tot een medisch geschoold iemand je eindelijk kan zien of horen. Om het dan te hebben over die ellendige kutkanker. Over vrijheid en het gebrek eraan. Over wat het zowel fysiek als intellectueel met je doet. Terwijl de wereld krimpt tot een enkele, licht wankele wandeling doorheen monotoon steriele hospitalen verandert er ontzettend véél. Intern, want haar zieke lichaam voelt niet hetzelfde aan. En tezelfdertijd ook extern, want de genadeloze ziekte beperkt sterk het vermogen tot communicatie.
Isolement en eenzaamheid, die ze van zich af schrijft met gedichten en scherpe en gefundeerde maatschappijkritiek. ‘In een leeg hoofd ontstaat poëzie’, stelt Marsman onder meer. Zo komt ze tot gedichten die door filosofie en politiek geïnspireerd zijn, zoals ‘traktaties’. Maar waarbij ze ook speelt met de magie van het alledaagse en tijd. De volgende scan duurt immers maar een beperkt aantal minuten.
Marsman vult haar uitgediept, stilistisch rijk maar bovenal fragiele poëzie aan met een kort essay (‘hoe gaat het met je?’). Daarin verbreedt ze de thematiek en verschuift ze de focus van het interne naar het externe. Marsman, een overspannen twintiger. Hongerig naar succes, brandend van ambitie. Om zo uiterst openhartig te kunnen schrijven over haar belevings- en gevoelswereld. Ze beschrijft de lang aanhoudende pijn tot en met de vastgestelde ontdekking van een zeldzame tumor.
Eens die weggesneden is, leest ze Lorde en Sontag (o.a. ‘Illness as metaphor’) die haar aan het denken zetten. Zoals hoe er rond kanker, ondanks alle broodnodige initiatieven, nog steeds een taboesfeer heerst. In het denken rond haar ziekte vindt ze talloze inspiraties, zoals het systematische falen van een neoliberale samenleving. De regering Rutte die voor miljarden cadeautjes schenkt aan multinationals als Shell en Unilever, terwijl de lokale apotheek bepaalde medicijnen niet eens publiek beschikbaar kan stellen.
Dat alles maakt ook dat je hier te maken hebt met een bundel die als een nekschot op je afgevuurd wordt. De concentratie van poëzie, verruimd met maatschappijkritische essayistiek (‘op het leven bezuinig je niet’), maakt dat ‘De volgende scan duurt vijf minuten’ ook écht bij de lezer binnenkomt.
