‘Inventaris van enkele verliezen’ is een triomftocht voor de literatuur
Judith Schalansky, ‘Inventaris van enkele verliezen’ 
In de opvolger van ‘Atlas van vergeten eilanden’ inventariseert de Duitse schrijfster, vormgeefster en wetenschapster Judith Schalansky (°1980, Greifswald) een resem verliezen. Een wat onconventionele insteek misschien, maar ze slaagt er wel op grandioze wijze in om de nieuwsgierigheid van de lezer te prikkelen en die met andere ogen naar ondergang, verval en verlies te laten kijken. Haar nieuwste werkstuk is niet enkel ontzéttend mooi vormgegeven, ook op inhoudelijk vlak weet ze de luisteraar helemaal te overdonderen.
Haar nieuwste werkstuk is gestoeld op langdurig onderzoek en bikkelharde wetenschappelijke feiten en inzichten, die ze kundig weet te versmelten met een meer essayistisch ingestelde pen. De Duitse slaagt er met bravoure en stilistische verfijndheid in om de lezer het idee mee te geven dat verlies van alle tijden is. En afhankelijk van hoe je ernaar kijkt ook winst kan betekenen, omdat het helemaal de vrije ruimte laat voor iets nieuw. Dat contrast vormt het uitgangspunt, zoals onder meer uit de korte, maar meteen bij het nekvel pakkende introductie blijkt.
In het eerste van twaalf essays beschrijft zij het verlies van een paradijselijk, maar mysterieus eiland, waarmee de Duitse mogelijk verwijst naar haar ‘Atlas van vergeten eilanden’. Schalansky speelt erg sluw met feiten en verbeelding. Was dat mystieke, mysterieuze eiland nu écht? Of slechts een romantische illusie?
Verderop beschrijft Schalansky (die eerder een roman en een werk inzake typografiekunst publiceerde) het verlies van de Kaspische tijger, het verval van roemruchte gebouwen zoals de zeventiende-eeuwse Romeinse Villa Sacchetti of het kasteel van de Von Behrs. Of zoekt ze persoonlijker terrein op, zoals in het fraaie essay dat ze aan de haven van thuisbasis Greifswald, ooit vastgelegd door de schilder Casper David Friedrich, wijdt.
Evengoed gaat ze in op verschillende, door de geschiedenis heen deels of vrijwel volledig vergane teksten. Zoals onder meer de liefdesgedichten van Sappho waarvan, op een enkele uitzondering na, slechts een handvol lossere, maar bijzonder moeilijk te ontcijferen fragmenten overgeleverd zijn. Of neem ook het essay waarin ze zich buigt over een verloren gewaande film uit 1919 van F.W. Murnau, waar in een Duits filmarchief nog enkele losse fragmenten van bewaard zijn. Het illustreert goed de brede reikwijdte van haar essays, waarbij haar uitgesproken zin voor wetenschap gekoppeld wordt aan de avontuurlijke mogelijkheid tot verdere exploratie.
Uit deze essaybundel blijkt dat Schalansky met bijzonder sterke hand schrijft, assertief en zelfzeker. Zo verwent ze de lezer ronduit met een heerlijk verfijnde combinatie van wetenschap, historisch onderzoek, verbluffende vertelkunst en helder, maar messcherp geformuleerde essayistiek. Die bevorderen telkens weer het achterliggende idee dat er zelfs in de ruïnes, zelfs in de door het tijdsgewricht gewraakte brokstukken die overgeleverd werden iets van een ontzettende, verpletterende schoonheid terug te vinden is. Zo vind je een essay terug over een door de tijd vergeten Duitse dominee (Godfried Alfred Kinau) die jarenlang zwoegde op maantekeningen, om die ten onder te zien gaan aan genadeloos verval.
‘Inventaris van enkele verliezen’ is een duizelingwekkend mooi boek, bijzonder geslaagd qua inhoud en vorm. Een wonderlijk werkstuk, waarvoor echt geen lof te veel is. Het is een boek dat probleemloos volle aandacht en focus afdwingt. Tezelfdertijd slaagt ze erin dit boek zelf op verbluffende wijze te verheffen tot een ware kunst. Een absolute zegen en triomftocht voor de literatuur.
