Emilie, Milena en Veza: drie sterke vrouwen in Wenen
Kris Lauwerys, ‘Van licht naar duisternis’ 
De culturele revolutie in Wenen, begin 20e eeuw, was duidelijk niet louter een mannenzaak. In ‘Van licht naar duisternis/Drie vrouwen in Wenen (1900-1938)’ toont Kris Lauwerys glashelder aan dat Milena Jesenskà, Veza Taubner en Emilie Flöge aardig hun mannetje konden staan naast Franz Kafka, Elias Canetti en Gustav Klimt.
Meer dan een model voor Klimt
Het boek opent met een uitgebreide bijdrage over Gustav Klimt, die met zijn schilderij ‘De kus’ wereldberoemd is geworden. Dat de vrouw die hiervoor model stond Emilie Flöge, zijn geliefde was, is minder geweten. Als hij haar in 1902 vraagt om voor hem te poseren is dat vooral een teken van affectie. Ook al neemt het poseren enkele maanden in beslag.
Emilie is allerminst tevreden met het resultaat, maar Klimt weet haar best te charmeren. De kunstenaar, die een onoverzichtelijk liefdesleven leidt, vraagt Emilie niet ten huwelijk. In de sociale omgang van die tijd niet bepaald een evident gegeven. Het illustreert wat voor een sterke vrouw ze is geweest, en hoe het haar als couturière is gelukt een eigen modesalon uit te bouwen. Een zelfstandige vrouw die niet de geschiedenis is ingegaan als alleen maar het favoriete model van Gustav Klimt.
Milena geen glorieuze verschijning in Wenen
Het leven van Milena Jesenskà, de vroegere geliefde van Franz Kafka, laat zich lezen als een tragisch verhaal. Zeer tegen de zin van haar autoritaire vader, een tandheelkundige en hoogleraar, is ze verliefd op Ernst Polak, een tien jaar oudere Duitse Jood. Als blijkt dat ze zwanger is laat ze, onder dwang en met hulp van haar vader, een abortus uitvoeren.
Al die tijd is haar liefde voor Polak echter onverminderd gebleven. Uiteindelijk verzet haar vader zich niet langer tegen een huwelijk, op voorwaarde dat beiden uit zijn ogen verdwijnen. Anno 1918 verkast het jonge koppel naar Wenen, waar Milena niet bepaald als een glorieuze verschijning indruk maakt. Ernst, afgekeurd voor militaire dienst, lijdt aan een minderwaardigheidscomplex.
Iets dat hij compenseert door een uitgesproken belangstelling voor literatuur. Zodoende ontpopt hij zich in Wenen als een facilitator voor het werk van Robert Musil, Franz Kafka en Franz Werfel. Dat hij er enkele buitenechtelijke relaties op nahoudt is voor Milena, ondanks een open huwelijk, een permanente bron van spanning. Het zorgt ervoor dat ze instort en cocaïne gebruikt. Taai als ze is weet ze overeind te krabbelen. In een brief aan Kafka laat ze weten dat ze in Wenen niet langer kan ademen.
De inzet van een lange en intense correspondentie, vol kommer en kwel, tussen twee geliefden die hun relatie geheim willen houden, en eindigt in 1923 als Kafka naar Berlijn verhuist, waar hij met Dora Diamant samenleeft. Uit alles wat Lauwerys over Milena heeft verzameld treedt een sterke vrouw naar voren. Een dame die vlot de pen hanteert, feuilletons schrijft en niet nalaat haar lezers erop te wijzen dat mannen nog altijd veel vrijer en onafhankelijker zijn dan vrouwen.
Waarom Canetti zweeg over Veza Taubner?
Veza Taubner wier literaire week bij leven nauwelijks gepubliceerd werd, was tot in de jaren negentig een onbekende naam. Een talentvol iemand die niet alleen als zakelijk correspondente, lerares Engels, maar ook als ghostvertaalster voortreffelijk werk verrichte. Bovendien was ze getrouwd met Nobelprijswinnaar Elias Canetti met wie ze werk vertaalt, maar waarop enkel zijn naam staat vermeld.
Ook in ‘De fakkel in het oor’, ‘Het ogenspel’ en ‘De behouden tong’ – zijn memoires – valt geen letter over haar schrijverschap te lezen. Heeft een en ander te maken met het feit dat hij, in tegenstelling tot Veza anno 1930 nog geen letter heeft gepubliceerd? Dat hij voor de buitenwereld een werkloze chemicus is? Of heeft hij het er moeilijk mee om te bekennen dat hij door Karl Kraus, voor wie zijn echtgenote grote bewondering heeft, werd beïnvloed? Al is Canetti een grote naam in de wereldliteratuur Lauwerys bewijst dat Veza Taubner zich niet zomaar opzij liet zetten.
Bij dit alles lukt het de auteur niet te verwaarlozen voorvallen – Canetti had allerlei avontuurtjes en was smoorverliefd op Anna Mahler (dochter van Alma en Gustav Mahler), enzovoort – te verbinden met een toenemende Jodenhaat en de opkomst van het Derde Rijk.
‘Van licht naar duisternis’ is een bijzonder genuanceerd boek waarin Lauwerys drie fascinerende vrouwen uit de schaduw van drie beroemde mannen trekt. Een originele invalshoek waarbij hij aan de hand van interessante info, citaten en historische feiten aantoont dat Milena, Veza en Emilie naast ruimdenkende tevens succesvolle vrouwen waren.
