Is W.F.Hermans de laatste polemist?
Willem Frederik Hermans, ‘Ongebundeld werk 1979-1988’ 
Het blijft heerlijk grasduinen in de ongebundelde teksten van W.F. Hermans (1921-2005). Wie vroeger al kennismaakte met eerder uitgebrachte verzamelbundels weet wat hem te wachten staat. Kritisch proza van één van de belangrijkste Nederlandse auteurs die het verdient om vooralsnog gelezen te worden.
Niemand of niets ging hij uit de weg
Hermans vestigde zich als schrijver in Parijs om nadien de laatste jaren van zijn leven door te brengen in Brussel. De vroegere lector aan de Groningse universiteit schreef naast meesterlijke romans als ‘Nooit meer slapen’, ‘De donkere kamer van Damokles’ en ‘De tranen der acacia’s’ een opmerkelijk veelzijdig oeuvre. Behalve romans en verhalen publiceerde hij essays, artikels en polemisch proza in diverse kranten en tijdschriften.
Lezenswaardige stukken die nu als ‘Ongebundeld werk’ deel uitmaken van De Volledige Werken van W.F. Hermans. Het is zeer de vraag of de Nederlandse auteur hiervan zo’n voorstander was. In een brief van 23 juli 1978, gericht aan Frans A. Janssen schrijft hij onder andere:
“Verzamelde Werken? In nog geen jaren. Een paar weken geleden heb ik 248 verbeteringen in Nooit meer slapen aangebracht. Ik hoop nog eens te beleven dat ze in een herdruk kunnen komen. (…) Pas als ik in zulke dingen totaal geen zin meer heb, is de tijd voor Verzamelde Werken daar, denk ik.”
Toch is het altijd reikhalzend uitkijken als er weer een nieuw deel van zijn verzameld oeuvre zit aan te komen. Het houdt bovendien de herinnering levendig aan een auteur die geen persoon, onderwerp, thema of wat dan ook uit de weg ging om er kritisch of met kennis van zaken over te schrijven. Hermans (her)lezen doet je met heimwee verlangen naar de tijd dat krantenpagina’s waren gevuld met ellenlange stukken over kunstenaars, filosofen of wetenschappers.
Hij nam het op voor Edgar du Perron
Ook al is Hermans volgens sommigen al geruime tijd niet prominent meer aanwezig in het hedendaags literair debat, zijn geschriften verdienen het meer dan ooit om aandachtig te worden gelezen. Al was het maar om even stil te staan bij de stilistische kwaliteiten ervan. Of hoe hij als geen ander alle registers van de polemiek weet te bespelen om iemand in de vernieling te schrijven. Zo dient hij een medewerker van De Morgen (13 januari 1986), naar aanleiding van een artikel over het erbarmelijke Nederlands van Edgar du Perron, stevig van repliek.
‘Allereerst is het de vraag of hij het Nederlands wel voldoende beheerst om een dergelijke kritische poging te wagen. Hij schrijft bijvoorbeeld: “Je struikelt van de ene krakkemikkige zinskonstruktie in de andere. Hij zal bedoeld hebben: Je rolt van de ene krakkemikkige zinskostruktie in de andere of je struikelt over de ene krakkemikkige zinskonstruktie na de andere.’”
Een broodschrijver op zoek naar werk
Het wijst erop dat hij voortdurend op vinkenslag lag om over iets te kunnen schrijven dat hem niet zinde of een collega-schrijver af te schieten. De broodschrijver die ruimte voor zichzelf opeiste in kranten en tijdschriften. Om er in een bijdrage over het Hollands terloops op te wijzen dat het onjuist is te beweren dat Jeroen Brouwers manuscripten van Vlaamse schrijvers heeft herschreven. Eraan toevoegend dat sommigen zoals Clem Schouwenaars hun taalfouten wensten gehandhaafd te zien. Maar er staat zo veel meer in te lezen. Herinneringen aan zijn reizen door Syrië en Libanon, de geschiedenis van de vulpen of wat er over een Leica-camera allemaal valt te vertellen, een verhaal dat hij voor Snoecks leverde, et cetera.
‘Ongebundeld werk 1979-1988’ is een heerlijke verzameling beschouwingen, essays, kritische kanttekeningen en enkele polemische parels. Een boek dat op een doods moment veel meer dan louter verpozing heeft te bieden.
