Posthume Kooiman-roman ‘Het gebeurde’ is een bouwwerk in taal
Dirk Ayelt Kooiman, ‘Het gebeurde’ 
In een memoriam voor Kooiman (1947-2018) schrijft Nicolaas Matsier over de personages die diens romans bevolken. Figuren die onbekenden zijn voor zichzelf, die enkel bestaan wanneer ze een poging ondernemen in contact te treden met andere personages.
Met ‘Het gebeurde’ was Kooiman – op vijf bladzijden na – klaar toen hij onverwacht overleed. De thematiek roept associaties op aan de Anton Wachter-cyclus van Simon Vestdijk (1898-1971): een personage kijkt terug op zijn bestaan en poogt te achterhalen welke momenten en mensen identiteitsvormend waren.
Een schijnbaar rechtlijnig verhaal
Aan de oppervlakte verloopt het verhaal vrij rechtlijnig: een jongen groeit op in een strenggelovig gezin, waarna hij op jonge leeftijd leerjongen wordt bij een reclamefotograaf en het ouderlijk huis verlaat. Inwonend bij de fotograaf en zijn vrouw leert hij de knepen van het vak kennen en ontwikkelt er zich een relatie tussen hem en de vrouw des huizes. Na verloop van tijd neemt hij de zaak over. Ondertussen probeert hij zijn artistieke ambities te koppelen aan een burgerlijk bestaan.
We keren even terug. Wanneer de jongen thuis beslist niet meer mee te gaan naar de wekelijkse kerkdienst, knipt de moeder zonder dralen de band door met haar kind:
‘Ik zal je kleden. Ik zal je voeden … Maar mijn kind ben je niet meer.’
(…)
‘Ik wilde jou niet. Ik had al een afkeer van je toen je een baby was … Twee jongens was me genoeg.’
Ze daalde de treden af naar het portaal, trok de voordeur open en vertrok, waarbij ze hem, haar gelofte direct al getrouw, geen blik meer waardig keurde.
Kooimans proza wordt vaak getypeerd als ‘extreem geconstrueerd’ en ‘academisch’. Toegegeven, hier is geen praatzieke verteller aan het woord. Maar net door die zuinige, bedachtzame manier van formuleren voelt Kooimans proza steeds urgent aan. Iedere zin telt.
De leegheid van het idee ‘vrijheid’
Op een manier voelt ‘Het gebeurde’ aan als een antithese van Jan Wolkers’ ‘Turks fruit’ (1969). Beide romans spelen zich af in een tijdsgewricht waar de seksuele moraal op losse schroeven staat, beide hoofdpersonages zijn geworteld in hun tijdperk. Hier is echter geen spoor van vitale levenslust te bespeuren. Iedere verovering is een poging om ‘iets’ omhanden te hebben.
Het was een verslaving, een terugkerende bezetenheid die hem avond na avond voortdreef, en waarvan hij pas bevrijd werd als het opdraaien van de lichten het sluitingsuur aankondigde.
Een staat van rust wordt nooit bereikt in ‘Het gebeurde’. Iedere toestand van evenwicht is een korte overwinning, waarna het bestaan zijn chaotische gang herneemt.
Soms worden er romans gepubliceerd die zich niet laten samenvatten tot een soundbite. Ze zijn geschreven door auteurs die hun zinnen opbouwen als ware het huizen. Kooiman is zo’n architect met woorden.
