Duurzaam doch duf: Martha Balthazar en Lisah Adeaga verzanden in goede bedoelingen
Katie Mitchell & Théâtre Vidy-Lausanne / Martha Balthazar & NTGent, ‘A play for the living in a time of extinction’ 
Feit: de zesde massa-extinctie is volop aan de gang. Hoe kan kunst zowel de urgentie als de tragiek van dat gegeven thematiseren? Schrijvers, beeldend kunstenaars, cineasten, theatermakers: tallozen hebben zich de vraag gesteld. Een eenduidig antwoord is er uiteraard niet, wat niet wegneemt dat de vraag blijvend gesteld moet worden. Meer nog: ecologisch engagement meenemen naar en integreren in een artistieke creatie die precies de noodzakelijkheid van een dergelijk engagement vertolkt, lijkt vanzelfsprekend. Nochtans is een radicaal duurzaam eindproduct verre van evident.
‘A play for the living in a time of extinction’ werd oorspronkelijk gecreëerd voor het Théâtre Vidy-Lausanne. Wat nu als precies deze tekst mondiaal weerklank wil vinden? Is het te verantwoorden om, weliswaar voor de goede zaak, een paar vliegtuigen de globe te laten rondvliegen? Wie zich de heisa die ontstond rondom Al Gore’s ‘An inconvenient truth’ nog herinnert, weet dat zowel klimaatactivisten als -sceptici van makers complete integriteit en transparantie verwachten. Dus waarom een tekst niet digitaal laten rondgaan, om deze telkens te recreëren in resonantie met een lokale context? Specifiek voor deze productie bedacht Brits regisseur Katie Mitchell een dergelijk concept, dat door Martha Balthazar – juist, dochter van – naar scène werd hertaald voor NTGent.
Mitchell bedacht bovendien een aantal basisregels voor een duurzame theaterpraxis. Een daarvan is dat de benodigde elektriciteit voor licht, muziek en microfoon live moet opgewekt worden. De twee fietsen, waartoe mensen uit de zaal worden uitgenodigd, zijn op zich een goede vondst, want latent genereert Mitchell op die manier, binnen het microklimaat van het theater, een gemeenschapsgevoel. Anders gezegd ontstaat een uit publieksparticipatie voortgekomen samenhorigheid, die terugverwijst naar de wortels van de opvoering. Hoe kunnen we samen de klimaatcrisis te lijf gaan?
In essentie stelt auteur Miranda Rose Hall zich met haar tekst de vraag hoe een abstract gegeven als massa-extinctie kan resoneren met de emotionele beleving van de toeschouwer, en allicht onderliggend hoe van daaruit een engagement kan ontluiken. Jonathan Safran Foer schreef in zijn laatste boek al dat feitelijke kennis op zich niet volstaat. Om te handelen moet de mens niet zozeer weten, als wel voelen. Hoe echter zoiets reusachtig als het uitsterven van meer dan 150 diersoorten per dag (!) enerzijds laten doordringen tot het bevattingsvermogen en er anderzijds een sentiment uit losweken dat iemand niet verlamt, maar juist kracht en misschien zelfs hoop geeft? Hoe van een kwantitatieve ramp een kwalitatieve mokerslag maken, een beleving waar een toeschouwer iets mee kan?
Mitchell, en in haar kielzog ook Balthazar, ontmantelen daarvoor het klassieke theaterparadigma. ‘A play for the living in a time of extinction’ beeldt geen biologische genocide uit, maar presenteert zich veeleer als een onderzoek, een soort lezing, zij het vanuit een gefictionaliseerd persona. Net daar begaan Martha Balthazar en actrice Lisah Adeaga een kapitale vergissing: hun creatie is zodanig van theatrale verbeelding ontdaan, dat het publiek geen moment gelooft in de rol van dramaturge die Adeaga vertolkt. De hele voorstelling kabbelt in een oncomfortabele schemerzone, een fictie die krampachtig voor realiteit probeert door te gaan. Hoezeer Adeaga zich de tekst ook eigen heeft proberen maken, nergens voelt het alsof dit haar woorden zijn, haar ontzetting, haar twijfel, haar pijn.
Doelbewust knipt Balthazar zo veel mogelijk toneelmagie weg uit de opvoering, met als gevolg een killig, academisch sfeertje, waarin het hengelen naar participatie vanuit de zaal compleet kunstmatig aanvoelt. Een onhandig gebricoleerde soundtrack en een amateurkoor dat met een belabberd lied het orgelpunt vormt, vervolledigen het totaalplaatje: ‘A play for the living in a time of extinction’ zwelgt in goede bedoelingen, maar meer dan sympathie voor hun goede bedoelingen – die eenieder uiteraard een warm hart toedraagt – weken de makers niet los.
Gezien in Minnemeers op 15/10/2022.
Copyright foto: Michiel Devijver
