Wie inspireerde Elsschot voor ‘Villa des Roses’?
Eric Rinckhout, ‘Willem Elsschot in Parijs’ 
In ‘Willem Elsschot in Parijs’ gaat Eric Rinckhout (1956) op zoek naar het pension waar Alfons De Ridder (1882-1960), alias Willem Elsschot, als jonge twintiger verbleef. Wie waren er de opmerkelijke gasten die hem tot het schrijven van ‘Villa des Roses’ aanzetten? En hoe autobiografisch is Elsschots debuutroman? Een zoektocht door de straten van de Franse hoofdstad naar het beruchte pension waar Elsschot ooit verbleef.
W.F. Hermans was bepaald niet mild voor alles wat Elsschot schreef. Hij was volgens hem in de leer gegaan bij Guy de Maupassant. Ging de Franse auteur tot op het bot, dan vond hij dat de schrijver van ‘Het been’ – hij was een groot stilist – te veel water bij de wijn had gedaan. Dat was minder het geval in ‘Villa des Roses’ dat Hermans als zijn beste werk beschouwde.
Een van de redenen wellicht waarom Eric Rinckhout in Parijs op zoek is gegaan naar mogelijke restanten van het gastenverblijf dat model stond voor ‘Villa des Roses’. Een jonge Alfons De Ridder verbleef er net als Richard Grünewald, het hoofdpersonage van zijn debuut van 1906 tot 1907.
Op de index van de Katholieke Boekerijen
Dat zijn debuutroman indertijd aardig wat deining veroorzaakte heeft alles met de centrale thema’s – bedrog, moraliteit en winstbejag – te maken. Het overleven ten koste van de andere. Er is de zelfmoord van Brizard, de abortus van Louise en de moord op het aapje. Ingrijpende gebeurtenissen die ervoor zorgen dat het boek in het conservatieve Vlaanderen op de index van de Katholieke Boekerijen kwam te staan.
Blijft de centrale vraag welke auteurs Elsschot hebben beïnvloed toen hij in 1910 aan zijn roman met schrijven is begonnen. Was het Anton Tsjechov? Gustave Flaubert? Of ‘Eugénie Grandet’ van Honoré de Balzac en ‘Germinie Lacerteux’ van de gebroeders De Goncourt die in zijn archief werden aangetroffen. Of zoals Rinckhout vermeldt:
‘Vaak wordt gewezen op Le Père Goriot (1834) van Honoré de Balzac als mogelijke inspiratiebron. Die volumineuze roman maakt niet alleen deel uit van Balzacs cyclus La Comédie humaine – die overkoepelende titel is ook van toepassing op Elsschots Villa des Roses -, maar gaat bovendien over een Parijs pension met nogal wat personages en met thema’s als berekening, overspel en cynisme.’
De correcties van Jan Van Nijlen
Een andere vraag die er uiteindelijk niet toedoet is hoelang hij aan zijn debuutroman heeft geschreven. In enkele interviews gaf Elsschot te kennen dat hij het manuscript in twee à drie weken voltooide. De waarheid is enigszins anders en genuanceerder. Omdat hij niet zo zelfverzekerd was over het eindresultaat vroeg hij dichter Jan Van Nijlen om advies.
Laatstgenoemde bracht er zeventien schrappingen en alternatieven in aan. Elsschot nam er in totaal vijftien van over. Voorts wordt gewezen op het voortreffelijk Nederlands van Elsschot die hierover ooit aan zijn bewonderaar Simon Carmiggelt zei: “Ja… ik heb altijd beproefd zuiver Nederlands te schrijven.” Wat hierbij de niet te onderschatten rol van de Nederlandse Anna Christina van der Tak is geweest is tot op heden nog altijd moeilijk te bewijzen. Geen enkel document of typoscript met haar aantekeningen of correcties is bewaard gebleven.
‘Had Anna Christina van der Tak alleen invloed op grammatica, woordkeus en zinswendingen? Of ook op stijl, toon en thematiek? Op keuze en uitwerking van personages? Wie zal het zeggen. Het is alleszins een feit dat Elsschot in de periode voorafgaand aan zijn romandebuut vrij snel een opmerkelijke stilistische ontwikkeling heeft doorgemaakt.’
Wie ging achter wie schuil?
Ook al verveelt de zoektocht naar mogelijke restanten van het vroegere Parijse pension niet, toch zijn het vooral de fragmenten waarin aandacht wordt besteed aan wat er in werkelijkheid is gebeurd en op wie de personages zijn geïnspireerd die de lezer weten te boeien.
‘Willem Elsschot in Parijs’ is een meticuleus werkstuk met tal van verwijzingen naar al degenen die met het oeuvre van Elsschot zijn vertrouwd. Wie het boek uit heeft zal ‘Villa des Roses’ beslist weer ter hand nemen, al was het maar om na te gaan wie er uiteindelijk schuilging achter Richard Grünewald en Louise Créteur.
