‘Een episode …’ van César Aira is een hallucinogene trip doorheen Argentinië
César Aira, ‘Een episode uit het leven van een landschapsschilder’ 
Waarom zou je als schrijver een poging ondernemen om het alomvattende leven van een kunstenaar te boek te stellen? Je weet immers op voorhand dat je schromelijk tekort zal schieten. Daarom zoom je beter in op een bepaald aspect van dat leven, of op een specifieke gebeurtenis. Dat is precies wat de Argentijn César Aira doet in de korte roman met de vanzelfsprekende titel ‘Een episode uit het leven van een landschapsschilder’. Maar het is vooral de manier waarop dat ieders hoofd doet tollen van leesplezier!
En ook het hoofd van die landschapsschilder draaide rondjes tijdens de bewuste episode. Het boek start nochtans als een klassieke biografie. We leren de Duitse schilder Johann Moritz Rugendas (1802-1858) kennen als een knaap die de stiel leerde van vader en grootvader. Laatstgenoemde heren maakten naam in het weergeven van gewelddadige oorlogstaferelen, meer bepaald veldslagen. Maar toen kwam de kleine keizer Napoleon en na diens afscheid ‘brak in Europa de “eeuw van de vrede” aan met als gevolg dat er voor de specialisatie van de familie steeds minder aftrek was’. De adolescent Johann moest op zoek naar een nieuw thema en dat vond hij in de natuur.
Keerzijde van de kunst
Onder invloed van de eminente naturalist Alexander von Humboldt wierp Rugendas zich op als ‘een landschapsschilder met speciale aandacht voor groeiprocessen bij levende organismen’. Zijn voorkeur ging naar Zuid-Amerika. De schilderijen die Rugendas produceerde werden zo populair dat bepaalde details als patronen dienden voor behangpapier en servies. Maar dit was niet de roem die Rugendas ambieerde. Wat hij zocht was ‘de keerzijde van de kunst’ en hij dacht die te kunnen vinden in de uitgestrektheid van de Argentijnse pampa’s.
Het zou zijn noodlot worden. Tijdens een onweer trof een bliksemschicht Rugendas en zijn paard. Ze overleefden het, maar het paard sleepte Rugendas de hele nacht mee aan een van zijn voeten die in de stijgbeugel was blijven zitten. Toen zijn compagnon Krause en de gids hem uiteindelijk vonden was hij onherkenbaar. Zijn gezicht totaal verminkt. Krause en de gids probeerden ‘het weer in vorm te krijgen door met hun vingertoppen alles zo veel mogelijk terug te duwen’. Het zou niet baten. Na de revalidatie verborg Rugendas zijn gezicht achter een zwarte mantilla. Niet alleen om zijn misvormde gezicht te verbergen, maar evengoed zijn pijn.
Weergaloze Aira
Het onweer en de nasleep beschrijft Aira op meesterlijk meeslepende wijze. De opkomst van de storm, de inslag van de bliksem en de impact op het lijf van de schilder zijn zo overweldigend dat je als lezer enkel machteloos en slaafs de woorden in je opneemt. Het is een hallucinerende trip. Maar daar houdt het niet op. In de gevechtsscènes tussen de indianen en de kolonialen die volgen, geeft Aira zijn kunde de sporen. Hier verlaat de schrijver de biografie en omarmt hij het surrealisme en expressionisme.
Het is een raadsel waarom er van veelschrijver César Aira tot nu toe slechts vier romans in het Nederlands zijn vertaald. Hij heeft meer dan tachtig titels op zijn naam staan en geldt al jaren als een mogelijke winnaar van de Nobelprijs voor Literatuur. Los daarvan prees wijlen Roberto Bolaño hem de hemel in, en dat is toch wel de mooiste erkenning die je als schrijver kan krijgen.
