Walter Kempowski schreef historische roman over Duitsland tijdens WO II
Walter Kempowski, ‘Alles voor niets’ 
Het is altijd opletten geblazen met wervende uitspraken. Op de kaft van Kempowski’s laatste roman prijkt de quote ‘De grote Duitse roman over de oorlog. Wat een gewéldig boek is dit.’
Nu dachten we dat we met romans als Günter Grass’ ‘De blikken trommel’ (1959) of Rudolf Lorenzens ‘Alles behalve een held’ (1959) reeds over twee kandidaten beschikten voor de titel ‘De grote Duitse WO II-roman’. Is ‘Alles voor niets’ tevens een kandidaat voor die titel?
Een aantal bladzijden ver in ‘Alles voor niets’ wordt duidelijk dat Kempowski’s universum mijlenver verwijderd is van dat van Grass. Grass maakte gretig gebruik van surrealistische motieven; Kempowski was een bijna ouderwets aanvoelende verteller.
Landgoed Georgenhof
Het verhaal wordt opgehangen rond de inwoners van het landgoed Georgenhof in Oost-Pruisen. Er is Peter, een tiener die via zijn microscoop grip probeert te krijgen op de wereld rondom hem. Moeder Katarina vult haar dagen door te lezen. Een boek dat ze niet meteen snapt, legt ze onmiddellijk weg. De twee worden ondersteund door ‘tantetje’: een kranige huismeid die van aanpakken weet.
Buiten het landgoed woedt de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk lijkt die zich te beperken tot een knullig aangebracht Hitler-portret in de keuken van ‘tantetje’.
De zaken veranderen wanneer de gefnuikte lokale zelfstandige Drygalski zich steeds meer inlaat met de NSDAP. Wanneer Katarina een Joodse kunstenaar tijdelijk herbergt, ziet Drygalski zijn kans om Georgenhof op te eisen. De familie wordt uit elkaar gerukt. Een odyssee dwars doorheen een zwaar belegerd land begint.
Overenthousiaste verteller
Nogal wat historische romans worden aangedreven door tomeloze vertellers. Dat is hier niet anders. Kempowski is alom tegenwoordig. We zijn gestopt met het turven van het aantal uitroeptekens waarmee hij zijn verhaal kruidt.
De aandacht voor de omgeving is omgekeerd evenredig aan die voor de gedachten voor de personages. Landschap en omgeving worden tot in de details uit de doeken gedaan. De personages schurken soms akelig dicht tegen clichés. Wanneer ‘tantetje’ en Peter op de vlucht zijn wordt het voer van hun paard gestolen. Tantetje merkt dat de dief toch nog wat restjes naliet voor hun paard. Het levert volgende bedenking op:
Alvorens de plaat te poetsen had hij dus aan het dier gedacht. Geen mens is door en door slecht …
Het zijn het soort tegelwijsheden die je vaker leest in ‘Alles voor niets’. Dé grote Duitse roman over de oorlog? Nou neen, wel een roman met een stevig aantal pakkende passages.
