Stevige maatschappijkritiek en literaire visie vinden elkaar in Mbougar Sarrs’ roman
Mohamed Mbougar Sarr, ‘Een echte man’ 
Het loont om risico’s te nemen. Niet in het minst als je roman plotsklaps, zoals het geval is bij de jonge Senegalese auteur Mohamed Mbougar Sarr, omgeven is door lof, nominaties voor allerhande literaire prijzen zoals de Europese literatuurprijs (longlist 23) en door zowel pers als publiek omarmd wordt. In 2021 won de in Parijs verblijvende Sarr als jongste prijswinnaar ooit de Prix Goncourt waarna niet alleen Frankrijk maar meteen ook heel Europa aan zijn lippen zat.
Nu verschijnt ook een wat oudere roman van Sarr voor het eerst in het Nederlands. Daarin kaart Mbougar Sarr een best zwaarwichtig onderwerp als homofobie aan. Niet voor de hand liggend, zeker als je weet dat zijn thuisland Senegal een land is waar tot op heden homoseksualiteit strafbaar is en je er de doodstraf voor kan krijgen of een tot meerdere jaren voor in de cel geplaatst kan worden.
Filmpje als premisse
“Heb je dat filmpje gezien dat sinds een paar dagen rondgaat?”. Deze premisse zuigt je vrijwel direct mee het verhaal in. Nadat zijn liefdespartner Rama na een controversiële uitspraak Ndéné Gueye, een docent literatuur aan een universiteit in Senegal tot de orde roept (“het is maar een goor – jigeen”), gaat diezelfde Gueye verder op zoek naar de werkelijkheid achter het viraal gegane filmpje waarin op oneerbare wijze de grafrust van een vermeende homoseksueel geschonden wordt:
“en opeens kwamen er vragen bij me op, ontzettend voor de hand liggende vragen: wie was die man? Hoe zag zijn leven eruit? Hoe is ontdekt dat hij goor-jigeen was? Wie had hem daarvan beschuldigd? Was er een bewijs geweest van zijn afwijkende seksuele voorkeur? Waar was zijn familie? Wat is er met zijn lijk gebeurd?”
Literatuur en onderwijs
Opvallend is ook hoe Sarr met zijn romans de rol en functie van literatuur in de maatschappij bevraagt. Dat was met het eerder verschenen ‘De diepst verborgen herinnering van de mens’ al het geval, evenzeer komt het tot uiting in deze wat oudere roman van Sarr. Zo beschrijft die onder meer hoe grootse literaire ambities voor een jonge, ijverige, gedreven docent heel snel gefnuikt kunnen worden. Ook al bespeurt Ndéné Gueye maar bitter weinig interesse bij zijn studenten, toch neemt hij ook als het ministerie een nota uitstuurt met het uitdrukkelijke verzoek om homofobie in de literatuur te verdoezelen, zijn taak als docent ter harte. En doceert Gueye vrijelijk over de poëzie van de Franse dichter Paul Verlaine. Diens op seksueel vlak turbulente levensloop roept veel vragen bij Gueye’s studenten op. Het negeren van de overheidsnota blijkt echter voor Gueye echter niet geheel volledig zonder gevaren te zijn:
“Het had geen zin om mijn studenten aan het verstand te peuteren dat de mens Verlaine, die zich overgaf aan homoseksuele handelingen, een ander was dan de grote dichter Verlaine. Voor zoveel mensen in dit land was dat onderscheid absurd: een mens is slechts wat hij doet. (…) Ik vond het verdedigbaar om een kunstenaar niet op te splitsen, om hem te aanvaarden in alles wat hij was. Maar uit die zienswijze trokken we niet dezelfde conclusies.“
Gecomprimeerd
Bijzonder is ook hoe Sarr er in deze roman in slaagt om relatief gecomprimeerd – de roman telt net geen 190 pagina’s – een veelheid aan onderwerpen aan te brengen. Het centrale onderwerp is dan wel homofobie, evengoed speelt religie een uiterst belangrijke rol. Net zoals er van het best strenge, grotendeels fundamentalistische oordeel van Gueyes’ ouders (bijvoorbeeld diens vader die op het punt staat imam te worden) een ontzettend sterke invloed uitgaat.
Tezelfdertijd doet Mbougar Sarr de lezer nadenken over veel fundamentelere kwesties met betrekking tot onder meer identiteit, seksualiteit, taal en kunst. Een ‘goor-jigéen’ valt bijvoorbeeld niet echt te vertalen, maar komt grotendeels neer op iemand die op een of andere manier afwijkt van de heteronormatieve norm.
De onstuitbare opmars van het gerucht
Zoals de titel aangeeft wil Mbougar Sarr het in deze sterk politiek getinte roman natuurlijk ook over mannelijkheid en de onontkombaarheid van geweld hebben. En bij uitbreiding ook over ‘de onstuitbare opmars van het gerucht’:
“Langzaam voelde ik het ontstaan, gonzen, aanzwellen in de nadrukkelijke blikken (..) het gerucht, de onstuitbare opmars van het gerucht (..) Vroeg of laat zou het gerucht volledig gerijpt op me neerdalen, zonder dat ik het hoefde te plukken.”.
Mbougar Sarr blijkt met het door Jelle Noorman vertaalde ‘Een echte man’ een intense en gevoelige prachtroman over trots, oordeel en schaamte geschreven te hebben. Die inspireert volop om ook ander werk van hem te gaan ontdekken.
