Stilistische parels van Margriet de Moor
Margriet de Moor, ‘Meneer en mevrouw God’ 
In ‘Meneer en mevrouw God’ bundelt Margriet de Moor (1941) zestien verhalen – sommige zijn schetsen en miniaturen – waarin ze fragiele mensen opvoert. Historische figuren weer onder de aandacht brengt, of put uit haar verbeelding. Verfijnd en transparant proza van een hoog niveau.
Het is opmerkelijk dat de Moor zich aan het schrijven van korte verhalen, een genre dat hoge eisen stelt, vooralsnog waagt. Temeer omdat ze haar literaire faam en bekendheid te danken heeft aan romans als ‘De schilder en het meisje’, ‘Eerst grijs dan wit dan blauw’ (AKO-literatuurprijs) en ‘De verdronkene’.
Het is alom geweten: het kortverhaal is een zwaar onderschat genre in de literaire wereld. Het is een kwestie van geserreerd schrijven, het vinden van een juiste balans tussen vorm en inhoud. Dit alles liefst in een aantrekkelijke stijl. Wie zich eraan waagt moet als scribent heel wat in huis hebben en oogst er niet altijd roem mee.
Een dankbare Joseph Haydn sterft
Dat de Moor dit genre goed beheerst blijkt zonder meer uit deze bundel. Wie haar ooit las weet onderhand dat ze ervan houdt een mens, al dan niet beroemd, in zijn meest kwetsbare gedaante te tonen. Dat is het geval in ‘Joseph Haydn sterft’, het openingsverhaal. Het is niet duidelijk wie hier de verteller is. Feit is dat hij bijna alles over Haydn weet en hij zijn afscheid van de wereld niet in een sfeer van treurnis en doffe ellende dompelt. De enige dissonant is het wapengekletter van de Franse troepen van generaal Napoleon. Ze schieten Wenen in puin.
Het geluid van dit alles dringt de kamer van Haydn binnen. Toch heeft de beroemde componist er amper last van. Hij blijft vooral dankbaar voor alles wat hem is overkomen. De Moor beschrijft opmerkelijk lichtvoetig hoe hij zijn laatste uren doorbrengt in gezelschap van Johann Elssler, zijn dienaar en kopiist.
‘De dienaar staat nog steeds over zijn meester gebogen. Het hoofd van de oude man beeft, de ogen zijn dicht, de mond hangt in een boze grijns open. Met een spons wist de dienaar het zweet van het gezicht zonder te weten dat het daar, achter de dichte oogleden frisjes is, dat de zon er schijnt en dat er spreeuwen en gierzwaluwtjes rondvliegen.’
Mooi maar ook breekbaar zijn
Hoe breekbaar de mens is, ook al is hij mooi, komt aan bod in ‘Ach! Hoe!’. Een schoolvoorbeeld van hoe een kortverhaal wordt opgebouwd en aan welke criteria het dient te beantwoorden. Daar waar een ander auteur talloze bladzijden voor nodig heeft lukt het haar op vijfentwintig pagina’s uit te pakken met een beklijvende story. Het aangrijpend levensverhaal van Harmke Louise. Een aantrekkelijke meid, die na enkele amoureuze avontuurtjes, de man van haar leven ontmoet. Ze vormen een wondermooi stel dat een al even mooi kindje verwacht dat helaas doodgeboren wordt.
Van een totaal andere toonaard is het titelverhaal ‘Meneer en mevrouw God’. Een soort sprookje waarin een goddelijk koppel op de schepping terugkijkt om vervolgens de mensheid een digitale wereld te schenken.
Herinneringen aan haar geboortedorp Noordwijk
Na enkele aangename tussendoortjes – ‘Ma France/Mijn vader’, ‘Run’ en ‘Koe’ – worden in ‘Mooi’ herinneringen opgehaald aan Noordwijk waar ze vandaan komt. Het verlangen om naar het dorp, waar ze in een oorlogswinter is geboren, is gebleven. Ondanks de moderniteit er zijn intrede heeft gedaan, met alle gevolgen van dien, is de schoonheid er niet teloor gegaan. Wat wil je als je verneemt dat schrijvers als Frederik van Eeden, Albert Verwey, Henk Hofland en Thomése het wisten te vinden. Net als Thomas Mann ofschoon hij het Hollandse mensentype niet erg aantrekkelijk vond. Het heeft haar alvast niet verhinderd haar geboortedorp als schrijver te exploiteren.
‘Zelf heb ik in nota bene mijn allereerste verhaal een vrouw opgevoerd die vindt dat er in deze badplaats ‘een uitgebeten licht’ in de straten hangt. Uitgebeten licht, in dit door mij zo gekoesterde Noordwijk! Kunst is niet minder dan commercie gewetenloos.’
Wat de Moor doet met ‘Meneer en mevrouw God’ is op virtuoze wijze een wereld creëren die ons even de grauwe werkelijkheid doet vergeten. Een hele prestatie vooral omdat het haar gelukt is geen moment in sentimentaliteit of goedkoop effectbejag te vervallen.
