Fran Ross en het zwaktebod van de goede smaak
Fran Ross, ‘Oreo’ 
Een bekentenis: we hebben ‘Oreo’ meerdere malen aan de kant gegooid, verward door een verhaallijn die Lynch’ film ‘Inland Empire’ (’06) transformeert tot een glasheldere prent. Toen het boek voor de eerste maal gepubliceerd werd in 1974 vond Fran Ross’ debuut (1935-1985) dan ook geen respons bij de critici, laat staan dat de roman ook maar enige substantiële verkoopcijfers kon voorleggen.
Coming of age roman met een twist
Je zou dit werk kunnen omschrijven als een coming of age roman, waarin Oreo zich doorheen New York beweegt. Ondertussen ontmoet ze een kluwen van merkwaardige figuren en voert ze de vreemdste jobs uit:
“Ik heb ooit demonstraties Schilderen op Nummer gegeven in een koopjeswinkel. Dan verzamelde ik een groep mensen om heen en pakte mijn karton, ‘Landelijk Tafereel No. 10’, met daarop de wirwar van genummerde vormpjes. […] En dan ging ik plotseling helemaal los. Ik kon gewoon niét binnen de lijntjes blijven.”
Christines taalgebruik is volstrekt uniek. Bijna alle dialogen zijn doorspekt met een idioom die zich onttrekt aan iedere vorm van goede smaak. Wanneer Christine aan het woord is, is ze beurtelings spitsvondig en vulgair. Hier spreekt een personage dat niemand wil behagen, iemand die een plaats wil veroveren in de maatschappij zonder daarbij te conformeren. Het enige kompas dat ze hanteert is haar intelligentie. Dat levert schertsende zinnen op, waarbij je – willen of niet – in een lachbui verzeilt:
Toen ik wegging kwam ik Sadie Herschberg tegen. Ze was zo dik dat wel een beha voor haar knieschijven had kunnen gebruiken (ongeveer een 85 D). Wat ik bedoel is dat ze 360 graden dik was.
Lak aan de traditionele verhaalvorm
Het verhaal van Oreo wordt echter slag om slinger onderbroken, waarbij ruimte wordt gegeven aan de vreemdste zijfiguren en taalspelletjes. De vorm van ‘Oreo’ doet sterk denken aan Laurence Sterne’s “Tristram Shandy” (1769). Beide boeken trekken de satirische kaart, hebben lak aan een traditionele verhaalvorm waarbij de lezer “de moraal van het verhaal” dient te vatten. Net als in “Tristam Shandy” duiken hier ook frequent typografische experimenten op: menukaarten, wiskundige formules en statistieken zorgen ervoor dat “Oreo” ontregelend werkt op de argeloze lezer.
Een tweede roman schreef Fran Ross niet. Ze overleed immers op amper vijftigjarige leeftijd in 1985. “Oreo” is een werk dat zich niet laat lezen op de klassieke manier, het is eerder een verzameling van absurdistische miniaturen. De tussentitels klinken bij momenten als albums van een stripreeks: “Oreo in de trein”, “Oreo en Mr. Soundman”, …
Wie bereid is mee te gaan in het krankjorume universum van een vitale heldin, zal dan ook geen moment treuren om het ontbreken van een duidelijke plot.
