Sartre toont de noodzaak van de kunsten in ‘Walging’
Jean-Paul Sartre, ‘Walging’ 
Mistroostig, vegeterend, maar toch een beetje hoopvol. Het klinkt als januari 2021, maar het gaat in feite om januari 1932, wanneer het dagboek van Antoine Roquentin aanvangt in Sartres ‘Walging’ (1938). In een datumloos fragment doet de verteller eerst nog zijn opzet uit de doeken: ‘Van dag tot dag opschrijven wat er gebeurt’. Simpel.
Oorspronkelijk ziet Roquentin, een 30-jarige vrijgezel en (ex-)avonturier, nochtans af van zijn plan. Een dagboek bijhouden, dat is wat kleine meisjes doen. Maar, zo schrijft hij nog, ‘slechts in één geval zou het interessant kunnen zijn om een dagboek bij te houden, namelijk als’ – en daar houdt de bladzijde abrupt op. Wat is dan net de reden dat hij – en Sartre – alsnog zijn dagelijkse beslommeringen opschrijft?
De avonturen van Antoine Roquentin
De relevantie van Roquentins schrijfsels valt niet meteen te vinden in iets als een avontuurlijk relaas of een meeslepend plot. Zijn lotgevallen zijn, op een paar anekdotes na, niet echt het navertellen waard. En zoals hij zelf schrijft: ‘Zo is het gegaan. Zo, of anders, maar dat doet er niet toe.’
Je zou kunnen zeggen dat Roquentin een studie over ene markies de Rollebon schrijft. Dat hij tussendoor vaak in een café zit. Dat hij daar en elders zijn gedachten en observaties neerschrijft, zoals:
‘Moeizaam kom ik overeind. In de spiegel, boven de schedel van de veearts, zie ik een gezicht langsschuiven dat niets menselijks heeft.
Dadelijk ga ik naar de bioscoop.’
In een dergelijk fragment zie je al snel dat hij van de hak op de tak springt. Zo’n honderdtal pagina’s loop je verloren in het mistige labyrint van Roquentins gedachten. Tot hij zich als het ware bewust wordt van zijn moeilijke schrijfstijl: ‘Enfin, als ik op die manier over hem wil praten, zou ik beter een roman over de markies de Rollebon kunnen schrijven.’
Filosofie en literatuur
Het duurt nog een extra honderd pagina’s voor Roquentin zijn geschriften van de eerste tweehonderd pagina’s verklaart. Op dat moment beseft hij waarom sommige dingen hem met walging vervullen en waarom andere dingen, zoals de jazz, hem dan weer vreugde en levenslust bezorgen.
Het is in dat laatste fragment dat Sartre zijn opvattingen over het leven onder woorden brengt. De fenomenologie, die al in heel het boek aanwezig was, culmineert hier in het vroege existentialisme, en concepten als ‘contingentie’ maken nu alles wat je gelezen had behapbaar. Het is wel zo handig als je ook daarvoor al een beetje notie hebt van zulke concepten en opvattingen om het boek goed te begrijpen. Al weerspiegelt de verwarring van de lezer die van de verteller.
Ben je niet zo filosofisch onderlegd, dan is er natuurlijk nog de literatuur. Want in ‘Walging’ toont Sartre zich niet enkel een filosoof, maar ook een literair auteur. Hij speelt met genres, met geschiedschrijving, met de modernistische stijl van de subjectieve geest enzovoort. Is dat echter ook niet aan jou besteed, dan heb je nog de liefde en de humor in de tekst. Nadat iemand bijvoorbeeld zijn zielenroerselen vanuit de oorlog en concentratiekampen aan Roquentin vertelt, denkt die: ‘Mijn kip zal wel koud zijn.’
Het boek en het leven
Met ‘Walging’ schreef Sartre niet enkel een ideeënroman, maar ook een filosofisch manifest en een handleiding voor het leven die hij zelf ter harte nam. De enorme veroordeling van de bourgeoisie in dit boek – zoals het feit dat Roquentins komst op de wereld berust op toeval, terwijl zulke mensen denken dat zij het recht hebben om te bestaan – doet denken aan Sartres afwijzing van de Nobelprijs in 1964.
Er is weinig van waarde in de wereld van ‘Walging’. Behalve de muziek. Volgens Roquentin is zij in geen enkel opzicht overbodig. Dus omdat hij iets gelijkaardigs wil maken, maar geen muziek kan spelen, maakt hij dan maar … dit boek. Een boek waarvan de boodschap het fysieke werk, de tekst en het verhaal overstijgt. Een boek dat anno 2021 nog duidelijk maakt dat de kunsten een noodzaak zijn.
