De schoonheid van diepe rouw door de ogen van Banana Yoshimoto
Banana Yoshimoto, ‘Kitchen’ 
In 1988 deed ‘Kitchen’ nogal wat stof opwaaien in Japan. Haar blik op eenzaamheid en verlies zorgde voor een ware ‘Bananamania’. Het boek was vooruitstrevend: de elegante vrouw Eriko ‘was geboren als man’. Ruim dertig jaar later is het vooral de intense schoonheid waarmee Banana Yoshimoto periodes van rouw omschrijft, die bijblijft.
Omringd door de dood
De personages uit het universum van Yoshimoto zijn omringd door de dood. Mikage verloor al vroeg haar beide ouders en wanneer ook de grootmoeder bij wie ze opgroeide stierf, wil ze het liefst voor de rest van haar leven in de keuken slapen. Ze houdt van keukens, functionele keukens, smerige keukens, keukens met overvolle voorraadkasten. Zolang er een keuken is, is ze niet alleen op de wereld.
Maar de realiteit haalt haar in: ze kan de huur van haar grootmoeders appartement niet blijven betalen en moet op zoek naar een nieuwe plaats. Op het diepste punt van haar leven krijgt ze onderdak bij Yūichi Tanabe en zijn moeder – ofte zijn biologische vader – Eriko. Ook zij zijn getekend door de dood.
In een nieuw huis bij mensen die ze slechts een paar keer gezien heeft, voelt Mikage zich meer dan ooit moederziel alleen. Die eenzaamheid is weerspiegeld in de stad:
“Het nachtelijke stadsgezicht… Nu het niet meer regende, glinsterde de stad in de vochtige transparante atmosfeer, wat prachtige weerspiegelingen teweegbracht.”
Humor als lichtpunt
Er zijn redenen genoeg voor de diepe eenzaamheid die Mikage en Yūichi ervaren. In die donkerte groeien ze naar elkaar toe, maar hun eenzaamheid werpt tegelijk drempels op:
“Hoewel de persoon naast ons zonder twijfel een onvervangbare vriend was, en er niemand op deze wereld dichter bij ons stond, hielden we elkaars hand niet vast. Hoe hulpeloos we ook waren, we waren beiden geneigd te proberen om op eigen benen te staan.”
Dat ‘Kitchen’ nooit ondraaglijk zwaar wordt, heeft alles te maken met de humor van Yoshimoto, die de donkerte voortdurend doorprikt. Er is de zelfrelativering van Mikage, die na haar verhuis naar de familie Tanabe doodleuk opmerkt: “En zo begon ik aan mijn leven als profiteur.” Maar ook zwarte humor doordrenkt haar universum. ‘Niet je polsen doorsnijden, hè’, zegt iemand lachend aan het einde van een telefoongesprek.
Steeds weer een nieuwe dag
Het mooiste aan verdriet is dat het na een lange periode begint te slijten. Dat is de kerngedachte uit de tweede novelle die deel uitmaakt van ‘Kitchen’: in ‘Moonlight Shadow’ rouwt Satsuki om haar geliefde Hitoshi, die is omgekomen in een auto-ongeluk.
Satsuki beseft, net zoals Mikage en Yūichi, dat ze haar eigen leed niet kan kiezen. Waar ze wel voor kiest, is om dagelijks een rondje te hardlopen. Op die manier kan ze haar verdriet uithouden, van dag tot dag. Tijdens een van die rondjes ontmoet ze de mysterieuze vrouw Urara. In se gaat ‘Moonlight Shadow’ over dezelfde diepe rouw als ‘Kitchen’ – de twee novelles zijn dan ook terecht gebundeld -, maar hier krijgt Yoshimoto’s universum ook een magisch-realistische invulling.
In het nawoord bij een editie uit 2002 schrijft Yoshimoto: “de schoonheid van deze wereld optekenen, dat is altijd mijn enige insteek geweest.” Dertig jaar later fonkelt die schoonheid even sterk in de nieuwe vertaling van Maarten Liebregts. Missie volbracht dus, zouden we zeggen.
