Europalia 2025: Goya en de spiegel van Spanje
Kunst als brug tussen mensen en culturen: dat is het uitgangspunt van het Europalia festival. Veertig jaar na de eerste Spaanse editie (1985) staat gastland Spanje opnieuw centraal. Het festival biedt een breed, rijk, veelzijdig en multidisciplinair programma met tentoonstellingen, concerten, performances en lezingen.
Goya als startpunt: Luz y sombra
De tentoonstelling ‘Luz y sombra, Goya en het Spaanse realisme‘ vormt de officiële opener van het festival. Deze bijzondere expositie richt de schijnwerpers op Francisco de Goya (1746–1828), een van de grootste meesters uit de Spaanse kunstgeschiedenis. Zijn werk, onder meer bestaande uit schilderijen, tekeningen en etsen, blijft, zo blijkt ook uit de tentoonstelling in de Brusselse Bozar, tot op vandaag krachtig resoneren.
Tijdloos en grensoverschrijdend
De keuze voor de in Fuentedos geboren Goya als spil voor ‘Luz y sombra’ is helemaal geen toeval. Zijn beelden overstijgen moeiteloos tijd en plaats. Curatoren Leticia Sastre Sanchez en Rocío Gracia Ipina benutten dit universele karakter om Goya’s oeuvre, met daarin reeksen als ‘Los Caprichos’ (de grillen), ‘Los Proverbios’ / ‘Los Disparates‘ (de dwaasheden) en ‘Los Disastres De La Guerra’ (de Gruwelen van de Oorlog) te verbinden met het hedendaagse Spaanse kunstlandschap.
Hedendaagse echo’s van Goya
‘Luz y sombra’ plaatst Goya’s werk in een (kunst-)historische context van de 18e tot de 21e eeuw, maar legt vooral de nadruk op zijn invloed op meer dan zeventig moderne Spaanstalige kunstenaars. Namen als Eduardo Vicente Pérez (1909-1968), José Gutiérrez Solana (1886-1945), Sergio Prego (°1969) en Asunción Molinos Gordo tonen hoe Goya’s experimentele omgang met ideeën, technieken en thema’s blijven inspireren. Goya blijft een referentiepunt die de Spaanse identiteit vormgeeft.
Ook meer moderne kunstenaars zoals fotograaf José Ortiz Echagüe, beeldhouwer/dichter Jorge Oteiza en (pop art) schilder/beeldhouwer Eduardo Arroyo (wiens abstracte werken in de jaren veertig hoogtij vierden) grijpen terug naar de thema’s waar Goya destijds mee aan de slag ging, zoals onder meer armoede, sociale ongelijkheid, oorlog, waanzin en volkscultuur. Ze verwerken daarbij ook elementen als costumbrismo (klederdracht), dans/flamenco en stierenvechten in hun werk — net zoals Goya dat in zijn tijd deed. In Goya’s oeuvre lezen we daarnaast een omgang met crisis, oorlog en onzekerheden, een geheel aan elementen die in zekere zin een spiegel vormen voor het hedendaagse leven.
Een zintuiglijke ervaring
De tentoonstelling opent met een hedendaagse geluidsinstallatie: Sonic Dark Goya van geluidskunstenaar Francisco López. Deze experimentele soundscape, beïnvloed door Goya’s ‘Black Paintings‘, contrasteert uiterst scherp met Goya’s vroege academische, realistische hofportretten, beïnvloed door de Franse Romantiek en zijn reizen in Italië, en onderstreept zo het erg fascinerende spel van licht en duisternis, rede en waanzin dat zo kenmerkend is voor zijn oeuvre.
Een bezoek aan ‘Luz y sombra’ is een in velerlei opzichten meer dan aanbevelenswaardige belevenis. Zo zijn er naast een een veelheid aan internationale bruiklenen (o.a. afkomstig uit het Prado en Reina Sofia) best vele verrassende objecten, beelden en kunstwerken te zien, zoals onder meer werk van Picasso over het thema stierenvechten.
Protest en sociaal engagement
Binnen de brede reeks aan highlights valt niet enkel het brede, soms paradoxale oeuvre van Goya, met daarin satire, protest en sociaal engagement, zelf op. Zo zijn er zowel vrolijk ogende hofportretten te zien evenals donkere, sombere en bij uitstek satirische prenten die Goya als protestkunstenaar definiëren. Licht én donker dus, zoals de erg goed gekozen titel van de tentoonstelling duidelijk maakt.
Elders is er ook de affiche te zien die Antoni Tapiès (nvdr: die met ‘De praktijk van de kunst’ een eigen expo had in Bozar) destijds voor Europalia 1985 ontwierp. Evenzeer zijn bijvoorbeeld Labra’s ontwerpen voor glasramen te zien. Of videowerk van Marisa Gonzalez (°1943) die met het uit ‘The Discharge series’ geplukte ‘La discarga’, verwijzend naar Goya’s werk met betrekking tot ongelijkheid, geweld en oorlog, heel specifiek naar het hedendaagse geweld tegen vrouwen verwijst.
Net zoals ook in onze tijd macht en manipulatie van de waarheid, evenzeer thema’s waar Goya mee aan de slag ging, actuele en relevante thema’s blijken.
Een mogelijke genealogie
Het markeert erg goed de uiteenlopende doelstellingen van de curatoren. Liefhebbers van Goya komen dus zeker aan hun trekken, zo zijn er maar erg weinig kansen om zoveel Goya’s bijeen verzameld te zien, al is het de co-curatoren van de ‘Luz y sombra’ tentoonstelling vooral ook te doen om het publiek mee te nemen in het meer hedendaagse Spaanse kunstenlandschap. Dat doen ze onder meer door op geheel eigen wijze te laten zien hoe de grootse invloed van Goya, ‘de eerste modernist’, nog altijd meer dan stevig doorwerkt. De tentoonstelling biedt met de stem van Sastre Sanchez en Gracia Ipina ‘een mogelijke genealogie van de hedendaagse Spaanse kunst’.
De tentoonstelling ‘Luz y sombra. Goya en het Spaanse realisme‘ loopt van 8/10 tot en met 11/1 in Bozar, www.bozar.be.
In het kader van Europalia toont Museum De Reede vanaf 10 oktober een uitgebreide collectie gravures van Goya. Meer info: EUROPALIA ESPAÑA
De (Engelstalige) catalogus ‘Luz y sombra. Goya and spanish realism’ is uitgegeven bij Pelckmans. Meer info: Luz y sombra. Goya and Spanish realism – Pelckmans
Meer info over het Europalia festivalprogramma – www.europalia.eu
