Meerstemmigheid en het sensuele overheersen in ‘Khorós’
Berlinde De Bruyckere, ‘Khoros’, 
Vreemd hoe het loopt. Zo is er sinds kort en voor het eerst in zeer lange tijd in de Brusselse cultuurtempel Bozar een grootschalige solotentoonstelling van de in Gent wonende en werkende Berlinde De Bruyckere (°1964) te zien. Nochtans is zij een van Belgiës’ meest gereputeerde kunstenaars. Vorig jaar nog stond haar werk in de internationale aandacht tijdens de Biënnale van Venetië in de Abazzia di San Giorgio Maggiore. Daar liep een tentoonstelling onder de noemer ‘City of refuge‘ (nvdr: een verwijzing naar een compositie van de Australische muzikant/dichter Nick Cave, maar evenzeer een referentie naar de tentoonstellingsplek als een toevluchtsoord). Daarmee scoorde ze bij vele kunstliefhebbers wereldwijd.
Conversation piece
De nieuwe expo ‘Khorós’ is grotendeels opgevat als een ‘conversation piece’. Zo kreeg De Bruyckere vanuit Bozar de vraag of ze een selectie uit haar inmiddels meer dan twee decennia beslaande werk wilde maken. Een selectie die enerzijds recht deed aan haar oeuvre, maar die anderzijds ook een uitgestoken hand vormt naar die veelheid aan invloeden tijdens het maken van haar werk. Nog voor het betreden van de eigenlijke expositie wordt er een reeks publicaties en catalogi tentoongesteld waaruit blijkt dat samenwerking een van de vertrekpunten van haar werk is.
Zo was er met ‘Kreupelhout‘ een wonderlijke samenwerking en dialoog met J.M. Coetzee, maar evengoed is er wisselwerking met auteurs/dichters zoals Erwin Mortier, Stefan Hertmans of Marleen De Crée en schrijvers/illustratoren zoals Paul Verrept. Net zoals ze ook aangeeft dat er achter ‘Berlinde de Bruyckere’ een heel team van medewerkers is die haar in staat stelt om in de meest optimale omstandigheden met veel vrijheid te werken.
Een koor van stemmen
De titel alleen al zegt best veel. Met ‘Khorós’ verwijst De Bruyckere immers naar het klassieke concept van een veelstemmig koor van stemmen die de staat van de wereld becommentarieert. Letterlijk ook in sommige gevallen, want zo horen we in een van de elf zalen van de tentoonstelling de wonderlijke stem van punkdichter Patti Smith (°1946) die met ‘The Woolgatherers’ een fragment uit haar dichtbundel ‘Woolgathering‘ (1992) naar voren brengt. Die doet op een echt heel andere blik kijken naar de twee kunstwerken die zich in diezelfde ruimte bevinden, te weten ‘Lost V’ (2021-2022), een sculptuur van De Bruyckere zelf, en ‘I am the tablet#8’, een beeldsculptuur afkomstig van haar man Peter Buggenhout met wie ze zowel een leven alsook een uitgesproken liefde voor cultuur en kunst deelt.
Intens en rauw
In ‘Khorós’ toont De Bruyckere hoe ze uiterst omzichtig omgaat met de haar toegemeten ruimte in Bozar. Veel aandacht ging dan ook naar de specifieke plaatsing van de kunstwerken. Het werkt wonderwel, zeker voor wie eerder al eens met haar werk kennismaakte. Bij het betreden van de eerste zalen is er onder meer een paardenkarkas op een metalen plaat (die verwijst naar lijden) te zien. Iets verderop ook een boom (‘San sebastian’, 2019-2022) waarmee de Bruyckere de complexe relatie tussen natuur en cultuur wil verbeelden. Het zijn sculpturen die intense en behoorlijk rauwe emoties opwekken.
Subtiel en teder
Het rauwere contrasteert scherp met de tederheid die er ook te zien is. Bijvoorbeeld in de fragiliteit van de ‘It almost seemed a lily’ reeks waarin de Bruyckere met veel zin voor precisie en detail verwelkte, maar kleurrijke miniatuurbloemetjes uit de Gentse Besloten hofjes herconfigureert en zo nieuwe betekenis geeft. Tezelfdertijd zegt het ook iets over materiaalkeuze. Vaak maakt zij gebruik van verouderde, afgedankte en door het leven verweerde materialen (hout, dekens,..) die zij opnieuw gebruikt. Ook dat leest als een kritisch commentaar op de staat van de wereld. Al is haar tentoonstelling niet bedoeld als een politieke lezing. Desalniettemin is er ook werk te zien waar bijvoorbeeld een reactie op de vluchtelingencrisis in te lezen valt.
Het tegenstrijdige lichaam
Bijzonder fraai is haar ode aan filmmaker Pier Paolo Pasolini (‘Into One-another I, to P.P.P.’). Die toont een beeld van twee liggende, in elkaar gehulde lichamen. Het markeert een lichaam als plek waar tegenstrijdige impulsen tegen elkaar opbotsen. Aantrekking en zowel afstoting. En dat soms tegelijkertijd. Daarnaast is ook ‘Sequence III’ (2015-2025), de video die zij samen met fotograaf en filmmaker Mirjam Devriendt – ook een van die vele ‘compagnons-de-route – maakte, meer dan bijzonder. Daarin zijn diverse bezoeken aan een huidhandelaar in Anderlecht te zien. Het geeft ergens een inkijkje in de processen en de ideeën die aan de grondslag van De Bruyckere’s werk liggen.
Dat alles, om maar te zeggen : ga kijken. Het mooie aan ‘Khorós’ is misschien wel dat een duurzaam effect genereert. Het zijn precieuze sculpturen en soms sensuele en erotische beelden die in hun hier gepresenteerde samenhang op een of andere manier bijblijven. Het toont ons iets rond de condition humaine, rond leven en lijden. Maar evengoed gaat het in Khorós over de spreekwoordelijke en metaforische lust for life (vrij naar Iggy Pop, wiens slangenlichaam nog stééds op het jachtige ritme van de rock’n’roll afgesteld staat). De Bruyckere is inmiddels zestig geworden, al is haar werk, zo onthouden we uit deze meer dan aanbevelenswaardige expo, er echt alleen maar veel vitaler op geworden.
De erbij horende catalogus ‘Khorós’ werd uitgegeven via Bozar Books & Mercatorfonds.
