Tussen leven en dood liggen slapstick en sofismen
de KOE, ‘De Nijl is in Caïro aangekomen’ 
Definieer de KOE? Luister dan alleen al naar de titel van het in 1998 in première gegane ‘De Nijl is in Caïro aangekomen’. Het is voldoende om doordrongen te raken van de postmoderne absurditeit waar het gezelschap inmiddels ruim dertig jaar een patent op heeft. Het stuk gaat over twee familieleden op leeftijd, waartussen zich een dialoog ontspint over ouderdom en vergankelijkheid. De oorspronkelijke tekst is een collage ontleend aan Schopenhauer, Montaigne, Pascal en Bernhard, bezien in het absurde licht dat het duo Peter Van den Eede en Frank Focketyn destijds over die denkers liet schijnen.
Vandaag kruipt Peter Van den Eede opnieuw in de huid van een zelfverklaard genie, deze keer geflankeerd door Willem de Wolf. De resultante is uiteraard zo absurd als maar zijn kan. Nog steeds staat de KOE immers garant voor theater waarin de vraag belangrijker wordt geacht dan het antwoord, en de lach wezenlijker dan haar veelal tragische oorsprong.
Voor zover er sprake kan zijn van een plot, is die snel verteld. Twee broers houden twee keer per week een rendez-vous, op dinsdag en donderdag. Dat de voorstelling op woensdag wordt opgevoerd, doet er niet toe: ze komen samen. Van den Eede voert een pleidooi voor afzondering en studie, want heeft een rijke geest aan zichzelf niet genoeg? Het hoeft niet te verbazen dat net hij zich door de voorstelling heen zal ontpoppen tot diegene die het meest worstelt met zijn ascese. Zijn vermeende roemrijk verleden als jongleur met borden kan niet genoeg in contrast worden geplaatst met de wispelturige en in mineur geëindigde carrière van zijn broer, een acteur op rust. Niet toevallig schitterde die voor het laatst als Tasso, waarna vertwijfeling zijn tweede natuur geworden lijkt.
Hoezo, Tasso? De verwijzing is alleszins niet toevallig. In het toneelstuk dat Goethe naar zijn Italiaanse voorganger vernoemde, zet de auteur classicisme en romantiek tegenover elkaar uit. Moet kunst bestaande idealen verheerlijken, of moet zij in volle vrijheid nieuwe paden ontginnen? Moet zij gedwee de tijdsgeest volgen, of integendeel die geest een geweten schoppen en ongeoorloofde vragen stellen? Zelf omschreef Goethe zijn ‘Torquato Tasso’ als ‘theaterschuw’, en wel omdat de handeling ondergeschikt was aan de uitwisseling van ideeën. Een roman in dialoogvorm, zeg maar.
Van den Eede en Focketyn hebben zich daar ruim twee decennia geleden aan gespiegeld. ‘De Nijl is in Caïro aangekomen’ is theater dat stilstaat en vanuit die stilstand analyseert. Wie rekent op diepzinnigheid is er echter aan voor de moeite. Fysieke kolder en onzinnige bedenksels voeren de boventoon, want het duo op de planken probeert met humor de onvermijdelijkheid van de dood – die zich in een van hun geliefden reeds heeft voltrokken – te bezweren. Dat alles levert komische sketches op, maar daar blijft het ook bij.
Met heimwee is het terugdenken aan voorstellingen als de triptiek ‘De Wederopbouw van het Westen’, ‘Wij hebben een/het boek (niet) gelezen’ en ‘My dinner with André’, waarin Van den Eede en co de traditie met grandioos relativeringsvermogen op de korrel namen. De onderliggende thema’s werden toen ondanks de alomtegenwoordige hilariteit wel degelijk aangeboord en ontleed. ‘De Nijl is in Caïro aangekomen’ doet dat nauwelijks.
Het stuk laat zien dat wij leven van de verhalen die we ons over onszelf vertellen, kortom dat we bestaan uit wat we over onszelf willen aannemen. Dat is een inzicht, en bovendien biedt het troost om te zien hoe kleppers als Van den Eede en de Wolf de stilaan onmiskenbare sporen der ouderdom met de rebellie van hun anarchistische verbeelding letterlijk ‘te lijf’ gaan. Anderzijds mag een zogenaamd ‘filosofiebuffet’ heus meer zijn dan een beknopte bloemlezing van slapstick en sofismen.
Copyright foto: Koen Broos
Gezien in CC De Schakel op 21/10/2020.
