Veel geblaat, weinig wol: FC Bergman fabriceert mooie beelden, maar vertelt te weinig
Toneelhuis & FC Bergman, ‘The sheep song’ 
In ludo monstrorum designatur vanitas vanitatum. Een spektakel dat de ijdelheid der ijdelheden ontsluiert: is dat wat FC Bergman met ‘The sheep song’ voor ogen had? Een woordeloos anderhalf uur met een unieke beeldtaal en een tot in de kleinste details gestileerde regie: het Antwerpse collectief, dat met elke nieuwe productie esthetische grenzen lijkt te verleggen, recycleert wederom haar karakteristieke idioom tot een originele creatie.
Voor ‘Van den vos’ werd de parterre van de Bourlaschouwburg opgebroken, ‘JR’ speelde zich af in een roterend complex van enkele meters hoog en voor ‘The sheep song’ haalde het gezelschap letterlijk een paar schapen van stal. Telkens opnieuw zoekt en vindt FC Bergman scenische ingrepen die op het netvlies gebrand blijven, maar of dat onvergetelijk theater oplevert?
Visueel is ‘The sheep song’ hoe dan ook een voorstelling om geen genoeg van te krijgen. De bühne is in essentie leeg, op een loopband die de scène horizontaal doorkruist na. Deze band genereert een fantastische dynamiek doorheen de opvoering, en wel omdat de spelers tot bewegen gedwongen worden. Overweldigend in haar eenvoud is de eerste, simpele groepschoreografie op de onweerstaanbare muziek van Frederik Leroux-Roels, die met zijn deinende soundtrack een niet te versmaden stempel op de toneelervaring drukt. De toon is meteen gezet – het begin van een haast ritualistische ervaring van ongeveer anderhalf uur.
Parallel met de beeldtaal manifesteert het auditieve register zich als een golvend continuüm, vanuit sluimerende atmosferische klanken naar groot affect en vice versa. Subtiliteit staat niet op de voorgrond, wel een vakkundige demonstratie van verschillende stilistische en esthetische registers, die een vanzelfsprekende dialoog aangaan met wat de toeschouwer te zien krijgt.
Zoals gezegd is niet alleen de muziek bedacht vanuit het effect dat moet geressorteerd worden, want ook de beeldtaal laat zich lezen als een bloemlezing van fragmenten, meer dan dat zich een diepgaand verhaal ontvouwt. Het narratief, of wat daar voor moet doorgaan, leent zich gelukkig wel tot een schetsmatige vertelling. Rudimentair verhaalt ‘The sheep song’ de poging van een schaap om mens te worden. Doch drie keer raden: aan het einde van de rit blijft het schaap een paria onder de mensen, terwijl ook de oorspronkelijke kudde het hybride wezen de rug toekeert.
Evident is dat dit vragen doet rijzen over hoe wij omgaan met het andere en met anders zijn. De transformatie van dier naar mens wordt enerzijds gefaciliteerd met een operatie, maar naderhand blijft de schaapmens een buitenbeentje in het medische rariteitenkabinet. Terugkerende motieven zijn onder andere de bedreiging die ‘het andere’ ervaart vanuit de dominante cultuur, de willekeur van het onderscheid mens/dier – vermom een toreador als stier en hij gaat er onmiddellijk aan! – en het paradoxale spanningsveld tussen het natuurlijke verlangen en de beschavingsreflex die vereist dat de primitieve biologie bedwongen wordt.
Spijtig is dat FC Bergman dergelijke ideeën niet smeedt tot een coherente reflectie over menselijkheid of compassie. Intellectualistische dramaturgische interventies, zoals het voormelde Latijnse adagium of de kunsthistorische metafoor van Middeleeuwse tweedimensionaliteit die evolueert richting Renaissancistisch perspectief dankzij het bewustzijn van het ego in de kunsten: het blijven cerebrale concepten die losstaan van de eigenlijke ervaring. Alsof de inhoud per se even rijk wil zijn als het visuele signatuur, en daarvoor zomaar inhoud sprokkelt.
Bovendien verliezen de makers zich in jongensachtige erotiek, met een masturberende pop als meest puberale uitwas. Weliswaar virtuoos uitgevoerd en onweerstaanbaar omdat FC Bergman als geen ander ogen, oren en gevoel op elkaar weten af te stemmen, maar nogmaals: mag er, voorbij de losmazige referaten naar religieuze en mythologische iconografie, ook écht betekenis zijn? Dit is uiteraard erg streng voor een in wezen meeslepende trip. Ontgoochelend is echter dat FC Bergman haar eigen potentieel niet ten volle realiseert.
‘The sheep song’ uitzitten, voelt niettemin als ontwaken uit een overrompelende droom. Alleen al daarom hulde voor het metier van de makers, die niet voor niets in binnen- en buitenland een stevige reputatie genieten. In de context van de recente nieuwsfeiten omtrent het subsidiedossier van Toneelhuis, staat het volgende als een paal boven water: als de overheid deze artisticiteit niet erkent en honoreert, dan is ze haar mandaat niet waardig.
Gezien in Toneelhuis op 25/05/2022.
Copyright foto: Kurt Van der Elst
