If you’re happy and you know it… Opera Ballet Vlaanderen ontmantelt de ernst van het genre
Opera Ballet Vlaanderen, ‘Der Silbersee’ 
Vandaag is het nauwelijks voorstelbaar dat ‘Der Silbersee’ amper negentien dagen nadat Adolf Hitler tot Reichskanzler werd benoemd in première ging. Kurt Weill en Georg Kaiser, respectievelijk componist en librettist, steken in de ideologisch geladen pamfletopera hun aversie voor totalitaire regimes alleszins niet onder stoelen of banken. Al na enkele weken verdween het werk noodgedwongen van de Duitse podia, waarna het een enigszins marginale plaats kreeg binnen Weills oeuvre. Jan Vandenhouwe, artistiek directeur bij Opera Ballet Vlaanderen, ziet in de parabel over intolerantie en sociale ongelijkheid echter een spiegel voor de tegenwoordige tijd. Om de vertaalslag naar het heden te maken, hief hij na een eerdere samenwerking wederom Ersan Mondtag aan boord, een enfant terrible dat maar al te graag heilige huisjes sloopt.
Elk regisseur ziet zich bij het ensceneren van Weills opera’s geconfronteerd met de vraag hoe personages en handeling, die een duidelijk substraat zijn voor ideële concepten, op het toneel overeind kunnen blijven. De overwegende stereotiepe karakters psychologische diepgang aanmeten, botst met de inhoudelijke teneur. Louter het ideologische spoor verkennen, betekent dan weer een verarming van het komische idioom van de componist. Uitstekend is Mondtags keuze om geen van de diverse registers van Weills schriftuur ongemoeid te laten. Zo maakt hij van ‘Der Silbersee’ opnieuw een sprookje over de tegenstellingen tussen elites en plebs, en bij uitbreiding over de universele en tijdloze decalage tussen verdrukkers en verdrukten. Tegelijk ontmantelt hij de obligate ernst van het operagenre met onder andere groteske decors en dito kostumering.
In de geest van het Brechtiaanse theater, waarvan Weill de geboorte van nabij meemaakte, doorbreekt Mondtag de handeling voor beschouwende intermezzi. Hij omzeilt echter het belerende vingertje met de post-moderne insteek van een enscenering binnen een enscenering. Eigenlijk krijgt het publiek een productie uit het jaar 2033 te zien, kortom een opvoering een eeuw na de creatie. Ook in dat tijdperk proberen geradicaliseerde groeperingen cultuur aan banden te leggen. Het is een aanslag op de vrijheid van opinie, waardoor ook identiteit en gender onder druk komen te staan. Dat dit feilloos aansluit op het libretto, moge duidelijk wezen.
Mondtag maakt er evenwel geen cerebraal spektakel van. Door de cast improvisatorisch met de tekst te laten omgaan, wordt ‘Der Silbersee’ een bruisende cocktail van enerzijds de helder naar het heden getransponeerde maatschappelijke thema’s en anderzijds puur spelplezier. Benny Claessens is helemaal in zijn element in een dubbelrol als regisseur en ‘acteur’ Olim. Door het karakter stelselmatig te vulgariseren, duwt hij op kolderieke wijze de toeschouwer een ongemakkelijke doch binnen deze opera wezenlijke vraag in het gezicht, met name: ‘hoe anders mag de ander zijn?’ Door het homoseksuele aspect hyperbolisch te benaderen en als dusdanig te laten culmineren in een potsierlijk ogende maar daardoor juist erg fragiele finale, verbeeldt ook Mondtag het ideeëngoed van de opera weergaloos. Na ruim drie uur exces wordt de bühne ineens een broos tableau waar de verschoppelingen mens worden, en de vergeestelijkte contouren van de karakters naast geestig ineens empathisch invoelbaar worden.
Precies door kolderiek en intuïtief met Kaisers libretto om te gaan, haalt Mondtag er de essentie uit, op een speelse manier die feilloos aansluiting vindt bij Weill – bij uitstek een kunstenaar die intellect met entertainment trachtte te verbinden. Dirigent Karel Deseure maakt van Weills partituur evenmin een geësthetiseerd exempel van eclectische impulsen. Reeds vanaf de ouverture stort hij het huisorkest in een zwierige lezing, die het meer van haar energieke flair dan van haar detaillisme moet hebben. Tel daar de vertolkingen van de buitenissige James Kryshak, de immer virtuoze Elsie De Brauw en de innemende Marjan De Schutter bij op, en je krijgt een uitzonderlijke productie. Het was al weer even geleden, maar deze ‘Der Silbersee’ mag een mijlpaal heten in de geschiedenis van Opera Ballet Vlaanderen.
Gehoord & gezien in Opera Ballet Vlaanderen op 25/09/2021.
Copyright foto: Annemie Augustijns
