Louis Veen brengt het grotere verhaal achter Mondriaans werk
Louis Veen, ‘Mondriaan in woord en beeld’ 
De vraag naar wat we exact kijken wanneer we geconfronteerd worden met een schilderij klinkt eenvoudig. Toch is ze onmogelijk te beantwoorden. Er is het doek, er is de tijdsgeest en er is de kijker. Twee van die drie factoren zijn variabel. Wat we zien is nooit wat we denken te bekijken. Frequent neemt de reputatie de overhand, waarbij het kijkproces wordt geëlimineerd. Is het mogelijk Rubens te bekijken zonder te denken aan het begrip ‘genie’?
Geen design
Zo is het werk van Piet Mondriaan (1872-1944) ondertussen gladgestreken door het veelvuldig opduiken van Mondriaan-achtige beeldtaal op de gekste plaatsen. Zo won de Amerikaan Greg LeMond bijvoorbeeld in 1986 de Ronde van Frankrijk in een wielertrui die fel geïnspireerd was op het werk van de Nederlander. Die publieke erkenning zorgde er langzamerhand voor dat de schilderijen van Mondriaan verward werden met design. Design biedt rust voor het oog, terwijl Mondriaan de ogen aan het werk zet.
Honderdvijftig jaar geleden werd de voortrekker van De Stijl geboren in Amersfoort. Een uitstekend moment om dit compacte boek over de kunstenaar te verwelkomen. Louis Veen publiceerde in het recente verleden ‘Piet Mondriaan – Schrijven over kunst’ en ‘Piet Mondriaan – Schilderen en schrijven in Laren en Blaricum’. Veen stelt zich hier uitermate bescheiden op. Nergens gaat hij zich te buiten aan bijvoeglijke naamwoorden of stopverftaal. Maar wat hij doet is verhelderend.
Schilderijenreeksen
Onderhand associëren we Piet Mondriaan vooral met werken als ‘Victory Boogie Woogie’ (1944) of ‘Compositie in rood, geel en blauw’ (1922). Het idee dat die schilderijen niet op zichzelf staan, maar deel uitmaken van een serie schilderijen is op de achtergrond verdwenen. Alsof je een roman reduceert tot een paar hoofdstukken. In dit werk kan de lezer/kijker wel kennis nemen van die schilderijenreeksen.
Veen voorziet de schilderijenreeksen van een context door de schilder zelf aan het woord te laten. Mondriaan was een veelschrijver. Daarenboven laat Veen critici (zoals onze landgenoot Michel Seuphor) aan het woord. Het zorgt ervoor dat Mondriaan niet louter gereduceerd wordt tot een strenge, puristische kunstenaar.
Opmerkelijk is bijvoorbeeld de correspondentie tussen de schilder en de Zwitserse architect Alfred Roth. Roth is van plan een Mondriaan te kopen. De Nederlander stelt zich uiterst faciliterend op:
‘Mon très cher Ami […] Ik ben heel blij dat u werk hebt en dat u nadenkt over mijn kunst en mij. En dat u een doek van mij dichtbij wil hebben. […] Schrijf me als u voorkeur hebt voor blauw en geel, wit en grijs, of rood, beetje blauw en geel en wit en grijs.’
Dit boek verfrist de manier waarop we Piet Mondriaans werk kunnen bekijken. Hij trachtte immers de contradicties van het moderne leven in een plastische beeldtaal te vatten. In Mondriaans maatschappij stond technologie tegenover de individuele vrijheid. Zou het kunnen dat zijn werk nog steeds relevant is voor ons?
