Magris benadert de tijd met filosofische precisie
Claudio Magris, ‘Gekromde tijd in Krems’ 
Tijdens de eerste twee verhalen in ‘Gekromde tijd in Krems’ van Claudio Magris frons je enigszins angstig de wenkbrauwen. Laat de Italiaanse grootmeester zich verleiden tot de betere anekdotiek? Oké, hij slaagt er nog steeds in om een gebeurtenis gevat, zelfs luminescent te beschrijven, maar waar is de universele waarde? Er moet toch meer aan de hand zijn dan wat je op het eerste zicht leest?
Gelukkig openbaart goede literatuur zich uiteindelijk altijd. In deze verzameling moet je wachten tot nummer drie, het titelverhaal ‘Gekromde tijd in Krems’. Netjes in het midden van de verhalenbundel. Voorafgegaan door twee verhalen, gevolgd door twee verhalen. Magris grijpt je bij de lurven en legt je een filosofische bedenking over het begrip ‘tijd’ voor die je onmiddellijk tot herlezing dwingt. We zijn aangekomen bij de kern van het boek. Magris biedt je hier de sleutel aan om de gesloten koffertjes te openen.
De tijd is heerser over de oorzakelijkheid: een oorzaak genereert een gevolg en gaat er dus aan vooraf, komt als eerste. Maar een gevolg wordt herleid tot de oorzaak die eraan ten grondslag ligt […]. Ja, de tijd is een oorzakelijke orde.
Het verhaal ‘Gekromde tijd van Krems’ benadert het begrip ‘tijd’ het meest expliciet. Het is ook het enige verhaal waarin een ik-personage aan het woord is, waardoor je als lezer nauwer bij het verhaal betrokken wordt. Dit is de insteek: na een lezing wordt het hoofdpersonage, een Kafka-kenner, aangesproken door een vrouw die beweert dat haar nicht bij hem in de klas zat. De twee onderhielden een innige vriendschap, maar de man herinnert er zich niets van. Als een vriend het verhaal echter bevestigt, besluit hij om contact op te nemen met de klasgenoot. De vrouw, Nori, is in de wolken met zijn telefoontje en haalt vrolijk herinneringen op.
Hedendaagse Heraclitus
Herinneringen zijn onlosmakelijk verbonden met het begrip ‘tijd’. Maar die herinneringen kunnen verschillen van persoon tot persoon. Heraclitus zei in 500 voor Christus al dat je nooit twee keer in dezelfde rivier stapt. En laat rivieren nu net een belangrijke trope zijn in het werk van Magris. Het is immers niet de eerste keer dat hij met tijd, herinnering en geschiedenis aan de slag gaat. In zowat al zijn werk vormt het een belangrijke leidraad. Zijn meesterwerk ‘Donau’ vertelt de geschiedenis van een rivier, maar vooral van wat zich aan de oevers afspeelt, terwijl het recentere ‘Momentopnamen’ evengoed geschiedschrijving is, maar dan van een meer persoonlijke aard.
Ook in de verzameling ‘Gekromde tijd in Krems’ speelt het (stromende) water opnieuw een belangrijke rol. Het blijft voor Magris een houvast waaraan hij zijn universele thema’s kan ophangen. Maar het blijft complexe materie die de schrijver wil toelichten. Al kan hij er vele kanten mee uit. Een brede stroom met zijtakken, uitmondend in een delta.
IJsberen
De beste filosofische colleges zijn die waar de professor door de ruimte ijsbeert en zijn gedachten de vrije loop laat. Iets gelijkaardig gebeurt in de verhalen in ‘Gekromde tijd in Krems’. De anekdotiek is slechts een aanzet om tot een breder inzicht te komen. Telkens zet Magris een kanteling in. De invalshoek verschuift, het oppervlakkige verhaaltje breekt open. Het worden mijmeringen over de tijd en alle begrippen in het verlengde van die tijd. De overpeinzingen bevatten geen absolute waarheden, maar zetten wel aan tot (zelf)reflectie. Magris is een meester, en de lezer is zijn leerling.
Dit kleinood mag dan slechts uit 96 pagina’s bestaan, het omvat een eeuwigheid vervat in het nu.
